Hiện Tượng “Phông Bạt” Dưới Góc Nhìn Tâm Lý Học Xã Hội

---

Hiện tượng phông bạt là một hành vi phổ biến trong đời sống xã hội, khi một người cố gắng phóng đại hoặc tô vẽ quá mức hình ảnh của mình để tạo ấn tượng với người khác. Hành vi này thường liên quan đến việc khoe khoang, tự thể hiện quá mức, hoặc biến đổi hình ảnh bản thân nhằm gây ấn tượng hoặc thu hút sự chú ý, tôn trọng từ xã hội. Trong tâm lý học xã hội, hành vi phông bạt được xem như một phần của quá trình tự thể hiện (self-presentation) và quản lý ấn tượng (impression management).

1. Phông bạt và lý thuyết tự thể hiện

Lý thuyết tự thể hiện của Erving Goffman (1959) mô tả cách con người tương tác trong xã hội như đang diễn trên một sân khấu. Goffman cho rằng, khi tham gia vào các mối quan hệ xã hội, chúng ta luôn cố gắng kiểm soát cách mà người khác nhìn nhận về mình. Hành vi “phông bạt” chính là việc phô trương hoặc phóng đại để xây dựng một hình ảnh có lợi, giúp chúng ta được ngưỡng mộ hoặc tôn trọng.

Trong các tương tác xã hội, một cá nhân có thể sử dụng phông bạt để nâng cao vị thế xã hội, thể hiện rằng mình giàu có hơn, thành công hơn, hoặc quyền lực hơn so với thực tế. Điều này không chỉ nhằm mục đích gây ấn tượng mà còn giúp cá nhân cảm thấy tự tin hơn, từ đó tạo ra cảm giác mình thuộc về một tầng lớp cao hơn.

2. So sánh xã hội và nhu cầu tự khẳng định

Hiện tượng phông bạt cũng có thể được giải thích thông qua lý thuyết so sánh xã hội của Leon Festinger (1954). Lý thuyết này chỉ ra rằng, con người có xu hướng so sánh bản thân với người khác để đánh giá giá trị và năng lực của chính mình. Khi một người cảm thấy mình thua kém hoặc không đạt được tiêu chuẩn xã hội, họ có thể tìm đến việc phô trương để che giấu sự bất an và khẳng định giá trị của bản thân.

Ví dụ, một người có thể khoe khoang về tài sản, thành tích hoặc quan hệ xã hội, ngay cả khi thực tế không như vậy, nhằm cảm thấy mình có giá trị hơn và được đánh giá cao trong mắt người khác.

3. Động cơ đằng sau hành vi phông bạt

Hành vi phông bạt có thể xuất phát từ một số động cơ tâm lý sau:

• Lòng tự trọng thấp: Những người có lòng tự trọng thấp có thể cảm thấy cần phải phô trương quá mức để bù đắp cho những cảm giác tự ti hoặc bất an về bản thân.
• Áp lực xã hội: Xã hội thường đặt ra các tiêu chuẩn cao về thành công, tài năng, và địa vị. Khi cá nhân cảm thấy mình không đạt được những tiêu chuẩn này, họ có thể phóng đại thành tích hoặc địa vị để tạo cảm giác phù hợp với kỳ vọng xã hội.
• Nhu cầu được công nhận: Một số người có nhu cầu được ngưỡng mộ hoặc công nhận từ người khác. Họ có thể sử dụng phông bạt như một cách để thu hút sự chú ý và tạo ấn tượng mạnh mẽ hơn.

4. Tác động của phông bạt đến mối quan hệ xã hội

Hành vi phông bạt có thể có cả tác động tích cực lẫn tiêu cực đến các mối quan hệ xã hội:

• Tác động tiêu cực: Khi phô trương quá mức, cá nhân có thể bị phát hiện không trung thực hoặc bị coi là khoác lác, dẫn đến việc mất lòng tin từ người xung quanh. Điều này có thể khiến họ gặp khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ xã hội chân thành.
• Tác động tích cực tạm thời: Trong ngắn hạn, hành vi phông bạt có thể giúp cá nhân tạo ấn tượng tốt với những người xung quanh, tạo ra cảm giác mình thành công hoặc quyền lực hơn. Tuy nhiên, hiệu ứng này thường không bền vững, vì những hành vi phóng đại thường không phản ánh chính xác thực tế.

5. Giải pháp để giảm hành vi phông bạt

Để tránh việc lạm dụng hành vi phông bạt và xây dựng các mối quan hệ xã hội chân thành, các cá nhân có thể thực hiện những giải pháp sau:

• Tự nhận thức: Hiểu rõ rằng phông bạt không mang lại giá trị lâu dài, thay vào đó, việc chân thành và tự tin vào bản thân thật sự sẽ giúp xây dựng các mối quan hệ sâu sắc hơn.
• Phát triển lòng tự trọng: Tập trung vào phát triển kỹ năng thực sự và giá trị cá nhân thay vì phụ thuộc vào ấn tượng bề ngoài. Điều này giúp cá nhân tự tin hơn và không cần phải dựa vào phô trương để cảm thấy được công nhận.
• Tạo dựng mối quan hệ chân thành: Tìm cách xây dựng các mối quan hệ dựa trên sự thấu hiểu và chân thành, thay vì dựa vào các giá trị phô trương. Những mối quan hệ này sẽ mang lại cảm giác an toàn và hỗ trợ lâu dài.

6. Kết luận

Hiện tượng phông bạt trong tâm lý học xã hội là một hành vi phổ biến, xuất phát từ nhu cầu được công nhận và áp lực xã hội. Mặc dù phô trương có thể giúp cá nhân tạo ấn tượng tạm thời, nhưng nó cũng có thể gây tổn hại đến lòng tin và mối quan hệ xã hội nếu bị lạm dụng. Tự nhận thức, phát triển lòng tự trọng và tạo dựng mối quan hệ chân thành là những cách hữu hiệu để tránh xa hành vi phông bạt và tạo dựng hình ảnh cá nhân thực sự vững chắc và bền vững.

Tài liệu tham khảo:

1. Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7(2), 117-140.
2. Goffman, E. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life. Anchor Books.
3. Leary, M. R., & Kowalski, R. M. (1990). Impression management: A literature review and two-component model. Psychological Bulletin, 107(1), 34-47.
4. Schlenker, B. R. (1980). Impression Management: The Self-Concept, Social Identity, and Interpersonal Relations. Brooks/Cole Publishing Company.
5. Baumeister, R. F. (1998). The self. In D. T. Gilbert, S. T. Fiske, & G. Lindzey (Eds.), The Handbook of Social Psychology (pp. 680-740). McGraw-Hill.

Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:

• Khái Niệm Tâm Lý Học Tâm Linh
• Khái Niệm Tâm Lý Học Xã Hội