Ái Kỷ và Rối Loạn Nhân Cách Ái Kỷ

---

“Ái kỷ” và “Rối loạn nhân cách ái kỷ” là hai thuật ngữ dễ nhầm lẫn nhưng có những khác biệt quan trọng trong tâm lý học. Trong khi ái kỷ chỉ đặc điểm tính cách phổ biến, thì rối loạn nhân cách ái kỷ là một dạng rối loạn tâm lý được xác định trong hệ thống chẩn đoán tâm thần và cần được đánh giá điều trị cẩn thận.

1. Ái Kỷ (Narcissism)

Ái kỷ đề cập đến đặc điểm tính cách liên quan đến việc một người có mức độ tự tin cao, yêu thích bản thân và có xu hướng lý tưởng hóa hình ảnh cá nhân. Những người có đặc điểm ái kỷ thường tự hào về bản thân, có xu hướng tìm kiếm sự công nhận từ người khác và thích được chú ý.

Một số mức độ ái kỷ nhất định là bình thường và thậm chí còn cần thiết để duy trì lòng tự trọng, sự tự tin và thành công trong cuộc sống. Theo nghiên cứu của Emmons (1984), ái kỷ có thể bao gồm các yếu tố tích cực như sự quyết tâm, sức hút, và khả năng lãnh đạo. Tuy nhiên, khi đặc điểm ái kỷ phát triển quá mức và chi phối cuộc sống của cá nhân, nó có thể trở nên tiêu cực, dẫn đến các hành vi thao túng, tự cao và thiếu sự đồng cảm.

2. Rối Loạn Nhân Cách Ái Kỷ (Narcissistic Personality Disorder – NPD)

Rối loạn nhân cách ái kỷ là một rối loạn tâm lý được định nghĩa trong DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, ấn bản thứ 5) bởi Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ. Rối loạn này khác với ái kỷ bình thường vì nó ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng và các mối quan hệ của người bệnh trong cuộc sống hàng ngày.

Những người mắc rối loạn nhân cách ái kỷ có xu hướng:

• Tự cao quá mức: Họ thường cảm thấy mình quan trọng hơn người khác, luôn muốn mọi người ngưỡng mộ và khen ngợi.
• Thiếu đồng cảm: Người mắc NPD thường không quan tâm đến cảm xúc và nhu cầu của người khác, chỉ tập trung vào lợi ích cá nhân.
• Tìm kiếm sự chú ý: Họ cần sự công nhận và chú ý liên tục từ người khác, dễ cảm thấy tổn thương khi không được quan tâm như mong đợi.
• Hành vi lợi dụng: Người mắc NPD có xu hướng lợi dụng người khác để đạt được mục tiêu cá nhân mà không để ý đến hậu quả cho người đó (American Psychiatric Association, 2013).

3. Phân Biệt Ái Kỷ và Rối Loạn Nhân Cách Ái Kỷ

Dưới đây là một số khác biệt quan trọng giữa ái kỷ và rối loạn nhân cách ái kỷ:

Tiêu chí	Ái Kỷ	Rối Loạn Nhân Cách Ái Kỷ (NPD)
Mức độ nghiêm trọng	Phổ biến, mức độ nhẹ và không gây rối loạn cho chức năng cuộc sống	Là một rối loạn tâm lý nghiêm trọng, gây ảnh hưởng đến công việc, quan hệ và sức khỏe tâm thần
Đồng cảm	Có thể có mức độ đồng cảm nhất định và quan tâm đến người khác	Thiếu đồng cảm trầm trọng, không quan tâm đến cảm xúc và nhu cầu của người khác
Tìm kiếm sự chú ý	Thích được chú ý nhưng không quá cần thiết	Cần sự chú ý liên tục và dễ bị tổn thương khi không được công nhận
Tác động lên các mối quan hệ	Thường có thể duy trì mối quan hệ ổn định	Khó duy trì mối quan hệ bền vững, dễ gặp xung đột và lạm dụng các mối quan hệ
Điều trị	Không cần điều trị đặc biệt, có thể tự điều chỉnh	Cần can thiệp bằng liệu pháp tâm lý và có thể cần thuốc hỗ trợ nếu có các vấn đề đi kèm

4. Nguyên Nhân và Điều Trị Rối Loạn Nhân Cách Ái Kỷ

Rối loạn nhân cách ái kỷ thường phát triển do nhiều yếu tố kết hợp:

• Yếu tố di truyền: Các nghiên cứu cho thấy di truyền có thể góp phần vào sự phát triển rối loạn nhân cách ái kỷ, đặc biệt là những đặc điểm tính cách tự cao hoặc nhạy cảm với sự từ chối (Livesley, 2001).
• Môi trường gia đình và xã hội: Sự kỳ vọng quá cao từ gia đình, thiếu tình cảm hoặc sự ủng hộ, và thậm chí là bạo lực cũng có thể là nguyên nhân (Kernberg, 1975).
• Các cơ chế tự vệ: Người mắc NPD thường dùng các cơ chế tự vệ như lý tưởng hóa bản thân để đối phó với cảm giác tự ti sâu thẳm hoặc cảm giác thiếu an toàn (Morf & Rhodewalt, 2001).

Điều trị rối loạn nhân cách ái kỷ chủ yếu dựa trên liệu pháp tâm lý, trong đó liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) và phân tích tâm lý có thể giúp bệnh nhân nhận thức rõ hơn về hành vi và điều chỉnh các cảm xúc tiêu cực. Hỗ trợ gia đình và các phương pháp điều trị nhóm cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp người bệnh hòa nhập xã hội và phát triển các kỹ năng đồng cảm.

Kết Luận

Ái kỷ và rối loạn nhân cách ái kỷ là hai khái niệm dễ nhầm lẫn nhưng có sự khác biệt rõ ràng trong tâm lý học. Ái kỷ có thể là một phần của tính cách tự nhiên, giúp cá nhân tự tin hơn, trong khi rối loạn nhân cách ái kỷ là một dạng rối loạn tâm lý nghiêm trọng, cần được can thiệp chuyên môn. Việc phân biệt đúng hai khái niệm này giúp xã hội tiếp cận và hỗ trợ người bệnh một cách hợp lý, đồng thời tránh các hiểu lầm và kỳ thị không cần thiết.

Tài liệu tham khảo

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). American Psychiatric Publishing.
2. Emmons, R. A. (1984). Factor analysis and construct validity of the narcissistic personality inventory. Journal of Personality Assessment, 48(3), 291-300.
3. Kernberg, O. F. (1975). Borderline conditions and pathological narcissism. Jason Aronson.
4. Livesley, W. J. (2001). Handbook of Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment. Guilford Press.
5. Morf, C. C., & Rhodewalt, F. (2001). Unraveling the paradoxes of narcissism: A dynamic self-regulatory processing model. Psychological Inquiry, 12(4), 177-196.