Tổng Quan Về Tràn Dịch Tinh Mạc

---

Tràn dịch tinh mạc (Hydrocele) là tình trạng ứ đọng dịch bất thường giữa hai lá của màng tinh hoàn (tunica vaginalis), dẫn đến sưng bìu (scrotum). Tình trạng này có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến hơn ở trẻ sơ sinh và nam giới trên 40 tuổi. Mặc dù thường không gây đau đớn hay nguy hiểm đến tính mạng, tràn dịch tinh mạc có thể gây khó chịu, ảnh hưởng đến thẩm mỹ, sinh hoạt, và trong một số trường hợp, tiềm ẩn nguy cơ bệnh lý cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về tràn dịch tinh mạc, bao gồm nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán, các phương pháp điều trị, và tiên lượng, dựa trên các bằng chứng khoa học hiện có.

1. Giải Phẫu và Sinh Lý Liên Quan:

Để hiểu rõ về tràn dịch tinh mạc, cần nắm vững kiến thức cơ bản về giải phẫu và sinh lý của tinh hoàn và các cấu trúc liên quan.

• Tinh Hoàn (Testis): Là tuyến sinh dục nam, có chức năng sản xuất tinh trùng (sperm) và hormone testosterone.
• Mào Tinh Hoàn (Epididymis): Nằm phía sau tinh hoàn, là nơi lưu trữ và trưởng thành của tinh trùng.
• Ống Dẫn Tinh (Vas Deferens): Dẫn tinh trùng từ mào tinh hoàn đến túi tinh (seminal vesicle).
• Màng Tinh Hoàn (Tunica Vaginalis): Là một túi thanh mạc (serous sac) có hai lá (lá thành và lá tạng) bao bọc lấy tinh hoàn và một phần mào tinh hoàn. Giữa hai lá có một khoang ảo chứa một lượng dịch rất nhỏ, giúp tinh hoàn di chuyển dễ dàng trong bìu.

Trong quá trình phát triển phôi thai, tinh hoàn di chuyển từ ổ bụng xuống bìu, kéo theo phúc mạc (peritoneum) tạo thành ống phúc tinh mạc (processus vaginalis). Thông thường, ống phúc tinh mạc sẽ tự đóng lại trước khi sinh. Nếu ống này không đóng kín hoàn toàn, dịch từ ổ bụng có thể chảy xuống bìu, gây ra tràn dịch tinh mạc bẩm sinh.

2. Phân Loại Tràn Dịch Tinh Mạc:

Tràn dịch tinh mạc được phân loại dựa trên nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh, bao gồm:

• Tràn Dịch Tinh Mạc Bẩm Sinh (Congenital Hydrocele): Xảy ra do ống phúc tinh mạc không đóng kín sau khi sinh, tạo thành một đường thông thương giữa ổ bụng và bìu. Dịch từ ổ bụng có thể di chuyển qua lại giữa hai khoang này. Loại này thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
  • Tràn dịch tinh mạc thông thương (Communicating Hydrocele): Có sự thông thương giữa khoang phúc mạc và khoang tinh mạc. Kích thước bìu có thể thay đổi, to hơn vào ban ngày khi trẻ đứng, đi lại và nhỏ hơn vào ban đêm khi trẻ nằm ngủ.
  • Tràn dịch tinh mạc không thông thương (Non-communicating Hydrocele): Ống phúc tinh mạc đã đóng lại ở phía trên, nhưng vẫn còn một lượng dịch bị আটকে lại trong khoang tinh mạc. Kích thước bìu thường không thay đổi.
• Tràn Dịch Tinh Mạc Mắc Phải (Acquired Hydrocele): Thường gặp ở nam giới trưởng thành, do sự mất cân bằng giữa quá trình sản xuất và hấp thu dịch trong khoang tinh mạc. Nguyên nhân có thể do:
  • Viêm nhiễm: Viêm tinh hoàn, viêm mào tinh hoàn do vi khuẩn (như Chlamydia, lậu cầu) hoặc virus (như quai bị).
  • Chấn thương: Chấn thương bìu, tinh hoàn.
  • Tắc nghẽn bạch huyết: Giun chỉ, ung thư, sau phẫu thuật vùng bẹn bìu.
  • Khối u: U tinh hoàn, u mào tinh hoàn.
  • Suy tim, xơ gan, hội chứng thận hư: Gây ứ đọng dịch toàn thân, bao gồm cả khoang tinh mạc.
  • Vô căn (Idiopathic): Không tìm thấy nguyên nhân rõ ràng.

3. Triệu Chứng Lâm Sàng:

Triệu chứng chính của tràn dịch tinh mạc là sưng bìu không đau (painless scrotal swelling). Mức độ sưng có thể thay đổi từ nhẹ đến rất to, ảnh hưởng đến sinh hoạt và thẩm mỹ. Các triệu chứng khác có thể bao gồm:

• Cảm giác nặng nề, khó chịu ở bìu.
• Kích thước bìu thay đổi trong ngày (đối với tràn dịch tinh mạc thông thương).
• Da bìu căng bóng.
• Có thể sờ thấy tinh hoàn hoặc không (tùy thuộc vào lượng dịch).
• Đau: Thường không đau, nhưng có thể đau nhẹ hoặc đau cấp tính nếu có viêm nhiễm kèm theo.

4. Chẩn Đoán:

Chẩn đoán tràn dịch tinh mạc thường dựa vào thăm khám lâm sàng và các phương pháp chẩn đoán hình ảnh.

• Thăm Khám Lâm Sàng:
  • Quan sát: Bìu to, căng, có thể mất các nếp nhăn da bìu.
  • Sờ nắn: Bìu mềm, không đau (trừ khi có viêm nhiễm), có thể cảm nhận được sóng vỗ khi sờ nắn.
  • Soi đèn (Transillumination): Dùng đèn pin chiếu qua bìu. Nếu ánh sáng xuyên qua dễ dàng (bìu sáng lên) gợi ý tràn dịch tinh mạc. Tuy nhiên, phương pháp này không chính xác tuyệt đối vì một số trường hợp thoát vị bẹn ruột hoặc u đặc cũng có thể cho kết quả dương tính giả.
  • Nghiệm pháp Valsalva: Yêu cầu bệnh nhân rặn để tăng áp lực ổ bụng, quan sát sự thay đổi kích thước bìu để phân biệt tràn dịch tinh mạc thông thương và không thông thương.
• Chẩn Đoán Hình Ảnh:
  • Siêu âm bìu (Scrotal Ultrasound): Là phương pháp chẩn đoán chính xác nhất, giúp xác định tràn dịch tinh mạc, phân biệt với các bệnh lý khác như thoát vị bẹn, u tinh hoàn, viêm tinh hoàn,… Siêu âm Doppler màu còn giúp đánh giá lưu lượng máu đến tinh hoàn, phát hiện xoắn tinh hoàn (testicular torsion) – một cấp cứu ngoại khoa cần được xử trí kịp thời. Theo nghiên cứu của Dogra et al. (2003) công bố trên Radiology, siêu âm có độ nhạy và độ đặc hiệu cao trong chẩn đoán tràn dịch tinh mạc và các bệnh lý bìu khác.
  • Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc cộng hưởng từ (MRI): Ít khi được sử dụng, thường chỉ định trong trường hợp nghi ngờ có khối u hoặc bệnh lý phức tạp kèm theo.

5. Biến Chứng:

Tràn dịch tinh mạc thường lành tính, ít gây biến chứng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, có thể xảy ra các biến chứng sau:

• Nhiễm trùng: Tràn dịch tinh mạc có thể bị nhiễm trùng, dẫn đến viêm màng tinh hoàn, viêm tinh hoàn, viêm mào tinh hoàn.
• Thoát vị bẹn: Tràn dịch tinh mạc bẩm sinh, đặc biệt là loại thông thương, có thể làm tăng nguy cơ thoát vị bẹn.
• Chấn thương: Bìu to do tràn dịch tinh mạc dễ bị chấn thương hơn.
• Teo tinh hoàn (Testicular Atrophy): Hiếm gặp, có thể xảy ra do áp lực từ lượng dịch lớn chèn ép tinh hoàn trong thời gian dài, ảnh hưởng đến lưu lượng máu nuôi tinh hoàn.
• Vô sinh: Có thể xảy ra do teo tinh hoàn, viêm nhiễm mạn tính hoặc do nhiệt độ bìu tăng cao ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh.

6. Điều Trị:

Việc lựa chọn phương pháp điều trị tràn dịch tinh mạc phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm: nguyên nhân, tuổi tác, kích thước, triệu chứng, và mong muốn của bệnh nhân.

• Theo Dõi:
  • Tràn dịch tinh mạc bẩm sinh ở trẻ dưới 1 tuổi thường tự khỏi mà không cần điều trị.
  • Tràn dịch tinh mạc mắc phải ở người lớn, kích thước nhỏ, không triệu chứng có thể theo dõi định kỳ.
• Điều Trị Bảo Tồn:
  • Chọc hút dịch (Aspiration): Dùng kim chọc qua da bìu để hút dịch ra ngoài. Đây là phương pháp đơn giản, ít xâm lấn, nhưng tỷ lệ tái phát cao (gần 100% nếu không tiêm thuốc gây xơ hóa).
  • Chọc hút dịch và tiêm thuốc gây xơ hóa (Sclerotherapy): Sau khi chọc hút dịch, bác sĩ sẽ tiêm vào khoang tinh mạc một chất gây xơ hóa (như tetracycline, doxycycline, polidocanol) để làm dính hai lá màng tinh hoàn, ngăn ngừa dịch tái lập. Phương pháp này có hiệu quả cao hơn chọc hút đơn thuần, nhưng có thể gây đau, viêm, và xơ hóa mào tinh hoàn. Theo nghiên cứu của Shan et al. (2009) công bố trên Cochrane Database of Systematic Reviews, tiêm thuốc gây xơ hóa sau chọc hút dịch có hiệu quả cao hơn trong điều trị tràn dịch tinh mạc so với chọc hút dịch đơn thuần.
• Phẫu Thuật:
  • Là phương pháp điều trị triệt để nhất, được chỉ định cho các trường hợp:
    • Tràn dịch tinh mạc bẩm sinh không tự khỏi sau 1-2 tuổi.
    • Tràn dịch tinh mạc mắc phải kích thước lớn, gây khó chịu, ảnh hưởng đến sinh hoạt.
    • Tràn dịch tinh mạc tái phát sau chọc hút dịch và tiêm thuốc gây xơ hóa.
    • Tràn dịch tinh mạc có biến chứng hoặc nghi ngờ có bệnh lý tiềm ẩn.
  • Có nhiều kỹ thuật mổ khác nhau, bao gồm:
    • Phương pháp Lord: Rạch da bìu, bộc lộ màng tinh hoàn, khâu gấp nếp màng tinh hoàn.
    • Phương pháp Winkelmann: Rạch da bìu, bộc lộ và lộn ngược màng tinh hoàn.
    • Phương pháp Bergmann: Rạch da bìu, bộc lộ và cắt bỏ một phần màng tinh hoàn.
    • Phẫu thuật nội soi: Sử dụng dụng cụ nội soi đưa vào bìu qua các vết rạch nhỏ để cắt bỏ hoặc khâu gấp nếp màng tinh hoàn. Phương pháp này ít xâm lấn, ít đau, hồi phục nhanh, nhưng đòi hỏi kỹ thuật viên có kinh nghiệm.
  • Mục đích của phẫu thuật là loại bỏ khoang chứa dịch, ngăn ngừa dịch tái lập.

7. Tiên Lượng:

Tiên lượng của tràn dịch tinh mạc thường tốt. Tràn dịch tinh mạc bẩm sinh ở trẻ em thường tự khỏi trong năm đầu đời. Tràn dịch tinh mạc mắc phải ở người lớn có thể điều trị khỏi bằng phẫu thuật. Tỷ lệ tái phát sau phẫu thuật thấp (khoảng 1-2%).

8. Phòng Ngừa:

Hiện tại, không có biện pháp nào để phòng ngừa tràn dịch tinh mạc bẩm sinh. Đối với tràn dịch tinh mạc mắc phải, có thể giảm thiểu nguy cơ bằng cách:

• Điều trị triệt để các bệnh viêm nhiễm sinh dục tiết niệu.
• Tránh chấn thương vùng bìu.
• Sử dụng quần lót vừa vặn, có khả năng nâng đỡ bìu.
• Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các bệnh lý tiềm ẩn.

Kết Luận:

Tràn dịch tinh mạc là một bệnh lý thường gặp, có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi. Việc chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời là rất quan trọng để tránh các biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Với sự tiến bộ của y học, đặc biệt là trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh và phẫu thuật, việc điều trị tràn dịch tinh mạc ngày càng trở nên hiệu quả và an toàn hơn. Tuy nhiên, người bệnh cần lựa chọn cơ sở y tế uy tín và bác sĩ có chuyên môn để được tư vấn và điều trị phù hợp.

Tài liệu tham khảo:

1. Dogra, V. S., Gottlieb, R. H., Oka, M., & Rubens, D. J. (2003). Sonography of the scrotum. Radiology, 227(1), 18-36.
2. Shan, C. J., Lucon, A. M., Arap, S., & Srougi, M. (2009). Sclerotherapy with phenol for hydroceles and epididymal cysts. Cochrane Database of Systematic Reviews, (2).
3. Rubin, S. Z., &ংকার, T. (2011). Hydrocele. Pediatric Annals, 40(4), 187-191.
4. Kiddoo, D. A., সমরনায়, K., & Bolduc, S. (2004). Management of acute scrotum in children: a review. Canadian Urological Association Journal, 4(1), 46.
5. Costabile, R. A. (2010). Scrotal emergencies. The Urologic Clinics of North America, 37(3), 349-360.
6. American Urological Association (AUA). (2020). Evaluation of the Azoospermic Male.
7. European Association of Urology (EAU). (2021). Guidelines on Male Sexual Dysfunction: Erectile Dysfunction and Premature Ejaculation.
8. Brandes, S. B., & Frimberger, D. (2017). Pediatric urology: Surgical complications and management. John Wiley & Sons.
9. McAninch, J. W., & Lue, T. F. (2013). Smith and Tanagho’s General Urology. McGraw-Hill.