Đại Cương Sức Khỏe Tình Dục Nữ

---

Sức khỏe tình dục nữ (female sexual health) không chỉ là vấn đề sinh lý, mà là tổng hòa của yếu tố nội tiết, tâm lý, xã hội và văn hóa. Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới, sức khỏe tình dục là trạng thái khỏe mạnh về thể chất, tinh thần và xã hội liên quan đến tình dục – không chỉ đơn thuần là không có bệnh hay rối loạn. Tuy nhiên, những vấn đề liên quan đến chức năng tình dục ở nữ giới thường bị xem nhẹ, chẩn đoán trễ hoặc không được điều trị đúng mức do rào cản xã hội và thiếu hiểu biết y học.

1. Các thành phần của đáp ứng tình dục nữ

Đáp ứng tình dục nữ gồm nhiều giai đoạn, được mô tả lần đầu bởi Masters và Johnson vào thập niên 1960, sau đó được Kaplan (1979) bổ sung với ba giai đoạn cơ bản:

• Ham muốn (desire)
• Hưng phấn (arousal)
• Cực khoái (orgasm)

Một số mô hình sau này, như của Rosemary Basson (2001), nhấn mạnh tính linh hoạt và sự phụ thuộc cảm xúc trong đáp ứng tình dục nữ – khác biệt rõ so với nam giới. Theo đó, nhiều phụ nữ không bắt đầu bằng ham muốn tự phát, mà bằng động lực tình cảm hoặc sự gắn kết trong mối quan hệ.

2. Nội tiết và sức khỏe tình dục nữ

Estrogen, progesterone, testosterone – ba hormone chính ảnh hưởng đến chức năng tình dục nữ. Trong đó:

• Estrogen giúp duy trì độ ẩm âm đạo, tuần hoàn vùng chậu và cảm giác hưng phấn.

• Progesterone điều hòa tâm trạng và giấc ngủ.
• Testosterone tuy thấp nhưng có vai trò trong ham muốn và nhạy cảm vùng sinh dục.

Giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh thường gây suy giảm estrogen, dẫn đến tình trạng khô âm đạo (vaginal dryness), đau khi quan hệ (dyspareunia), và giảm ham muốn (hypoactive sexual desire disorder – HSDD).

Theo nghiên cứu của Nappi và cộng sự (2010) công bố trên The Journal of Sexual Medicine, có đến 50% phụ nữ sau mãn kinh gặp rối loạn chức năng tình dục ở nhiều mức độ.

3. Các rối loạn tình dục thường gặp ở nữ

a. Giảm ham muốn tình dục (HSDD)

Là tình trạng thiếu hoặc không có ham muốn tình dục kéo dài, gây khó chịu hoặc ảnh hưởng đến chất lượng sống. Có thể liên quan đến yếu tố nội tiết, trầm cảm, stress, hoặc mối quan hệ không hòa hợp.

b. Rối loạn hưng phấn

Phụ nữ cảm thấy khó kích thích hoặc không có cảm giác sinh lý dù vẫn có ham muốn. Nguyên nhân có thể do tuần hoàn máu kém, thuốc điều trị trầm cảm (SSRI), hoặc chấn thương tâm lý.

c. Rối loạn cực khoái

Không đạt cực khoái (anorgasmia) dù được kích thích đầy đủ. Tình trạng này có thể mang tính nguyên phát (từ đầu chưa từng đạt cực khoái) hoặc thứ phát (mất khả năng sau một thời gian).

d. Đau khi quan hệ

Gồm đau ngoài âm hộ (vulvodynia), co thắt âm đạo (vaginismus) và khô âm đạo. Có thể liên quan đến viêm nhiễm, thiếu estrogen hoặc sang chấn tâm lý tình dục.

Theo nghiên cứu của Shifren và cộng sự (2008) công bố trên Obstetrics & Gynecology, khoảng 43% phụ nữ Hoa Kỳ trong độ tuổi 18–59 từng gặp ít nhất một rối loạn tình dục trong đời.

4. Vai trò của tâm lý và mối quan hệ

Yếu tố tâm lý như trầm cảm, lo âu, stress mạn tính và rối loạn hình ảnh cơ thể có ảnh hưởng mạnh đến khả năng đáp ứng tình dục ở nữ giới. Bên cạnh đó, mối quan hệ tình cảm – bao gồm mức độ tin tưởng, giao tiếp và sự đồng thuận – là yếu tố trung tâm trong trải nghiệm tình dục nữ.

Nghiên cứu của Kingsberg (2011) trên Menopause cho thấy rằng điều trị HSDD ở phụ nữ cần can thiệp song song cả y học và tâm lý, đặc biệt là trị liệu cặp đôi. Điều này phản ánh đặc điểm gắn kết sâu sắc giữa tình dục và cảm xúc ở nữ giới.

5. Các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe tình dục nữ

• Tuổi tác: ảnh hưởng đến nội tiết, tuần hoàn vùng chậu và độ linh hoạt cơ sàn chậu.
• Thuốc: thuốc chống trầm cảm, thuốc tránh thai, thuốc điều trị tăng huyết áp… có thể gây giảm ham muốn hoặc khô âm đạo.
• Bệnh lý: tiểu đường, bệnh tuyến giáp, béo phì, bệnh mạn tính đều có thể ảnh hưởng đến chức năng tình dục.
• Lối sống: hút thuốc, rượu, stress kéo dài làm giảm hormone tình dục và tuần hoàn máu vùng sinh dục.

6. Đánh giá và tiếp cận lâm sàng

Khám sức khỏe tình dục nữ cần thái độ tôn trọng, tránh đánh giá đạo đức, đồng thời khuyến khích người bệnh chia sẻ cảm nhận. Bộ câu hỏi FSFI (Female Sexual Function Index) là công cụ lâm sàng phổ biến để đánh giá 6 lĩnh vực: ham muốn, hưng phấn, bôi trơn, cực khoái, sự hài lòng và đau khi quan hệ.

Đôi khi, điều trị đơn giản chỉ là điều chỉnh thuốc đang dùng, cải thiện giao tiếp với bạn tình, hoặc thay đổi lối sống. Trường hợp phức tạp hơn cần phối hợp chuyên khoa nội tiết, phụ khoa và tâm lý.

7. Hướng điều trị hiện nay

• Điều trị nội tiết: sử dụng estrogen tại chỗ (âm đạo), DHEA, testosterone (trong giới hạn an toàn)
• Thuốc tăng ham muốn: như flibanserin (Addyi) hoặc bremelanotide (Vyleesi) – đã được FDA chấp thuận cho HSDD ở phụ nữ tiền mãn kinh
• Liệu pháp tâm lý: trị liệu cá nhân hoặc cặp đôi, liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT)
• Vật lý trị liệu sàn chậu: cải thiện tuần hoàn và phản ứng cơ sinh dục

Các can thiệp này cần cá thể hóa, phụ thuộc vào nguyên nhân, độ tuổi, hoàn cảnh tâm lý và mong muốn của người bệnh.

8. Kết luận

Sức khỏe tình dục nữ là lĩnh vực đa chiều, cần được đánh giá toàn diện từ nội tiết, thể chất đến tâm lý và mối quan hệ. Các rối loạn tình dục ở nữ không chỉ phổ biến mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống, hạnh phúc gia đình và sức khỏe tinh thần. Xã hội cần tạo ra môi trường cởi mở, không kỳ thị để phụ nữ có thể chia sẻ và tìm kiếm hỗ trợ y tế khi gặp vấn đề. Đối với nhân viên y tế, sự đồng cảm và hiểu biết khoa học là chìa khóa để tiếp cận hiệu quả vấn đề sức khỏe tình dục nữ.

Tài liệu tham khảo

1. Nappi, R. E., et al. (2010). Management of hypoactive sexual desire disorder in women: current and emerging therapies. The Journal of Sexual Medicine, 7(7), 2456–2471.
2. Shifren, J. L., et al. (2008). Sexual problems and distress in United States women: prevalence and correlates. Obstetrics & Gynecology, 112(5), 970–978.
3. Kingsberg, S. A. (2011). The impact of aging on sexual function in women and their partners. Menopause, 18(1), 84–87.