Bao quy đầu là lớp da che phủ quy đầu dương vật, đóng vai trò bảo vệ và duy trì độ ẩm cho niêm mạc quy đầu. Khi lớp da này gặp bất thường như dài bao quy đầu (redundant prepuce), hẹp bao quy đầu (phimosis) hoặc nghẹt bao quy đầu (paraphimosis), người bệnh có thể gặp phải nhiều hệ lụy về vệ sinh, chức năng tình dục và nguy cơ viêm nhiễm. Phân loại bệnh học quốc tế ICD-10 mã hóa nhóm này dưới mã N47, gồm cả ba tình trạng trên.

Dài bao quy đầu (Redundant prepuce)

Dài bao quy đầu là tình trạng phần da bao quy đầu trùm kín quy đầu nhưng có thể tụt xuống một cách dễ dàng khi dương vật cương. Đây không phải bệnh lý bắt buộc phải điều trị, tuy nhiên trong nhiều trường hợp, nam giới gặp khó khăn trong việc vệ sinh, tích tụ bựa sinh dục (smegma), viêm quy đầu tái phát hoặc ảnh hưởng đến đời sống tình dục.

Theo một nghiên cứu dịch tễ tại Trung Quốc được công bố trên Asian Journal of Andrology (Zhou et al., 2014), khoảng 27,1% nam giới trong độ tuổi sinh sản có biểu hiện dài bao quy đầu, và trong đó có tới 18,6% gặp biến chứng viêm tái phát hoặc rối loạn chức năng tình dục.

Một điều đáng lưu ý là ở nhóm dài bao quy đầu không được phát hiện và xử lý kịp thời, tỷ lệ bạn tình nữ mắc viêm âm đạo hoặc viêm cổ tử cung cũng tăng cao, do vi khuẩn trú ẩn dưới lớp da quy đầu gây nhiễm khuẩn chéo. Việc điều trị không chỉ mang tính cá nhân mà còn là một biện pháp bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Hẹp bao quy đầu (Phimosis)

Hẹp bao quy đầu là tình trạng không thể kéo tụt bao quy đầu khỏi quy đầu, ngay cả khi dương vật cương. Ở trẻ nhỏ, đây có thể là hiện tượng sinh lý, nhưng sau 3 tuổi, nếu tình trạng kéo dài có thể trở thành hẹp bao quy đầu bệnh lý (pathological phimosis).

Cơ chế bệnh sinh chủ yếu liên quan đến viêm mạn tính gây xơ hóa bao quy đầu, đôi khi kèm theo tình trạng dính bao quy đầu (balanopreputial adhesion). Theo nghiên cứu của Sivaraman et al. (2016) công bố trên Pediatric Surgery International, tỷ lệ phẫu thuật cắt bao quy đầu vì hẹp bao quy đầu chiếm tới 60% các chỉ định ngoại khoa dương vật ở trẻ em từ 4–10 tuổi.

Ở người lớn, hẹp bao quy đầu thường do viêm quy đầu mạn tính, chấn thương, hoặc các bệnh lý da liễu như lichen sclerosus. Hẹp có thể gây đau khi quan hệ, khó tiểu, dễ nhiễm trùng tiểu và tăng nguy cơ ung thư dương vật. Một số nghiên cứu cũng gợi ý mối liên hệ giữa hẹp bao quy đầu và nguy cơ lây nhiễm HIV ở những cộng đồng có tỷ lệ không cắt bao quy đầu cao (Morris et al., 2017).

Nghẹt bao quy đầu (Paraphimosis)

Nghẹt bao quy đầu là tình trạng cấp cứu tiết niệu – xảy ra khi bao quy đầu bị kéo tụt ra khỏi quy đầu nhưng không thể kéo trở lại, dẫn đến nghẹt mạch máu, phù nề và hoại tử quy đầu nếu không can thiệp kịp thời.

Trường hợp này thường gặp ở người có hẹp bao quy đầu mà cố gắng tụt da quá mức khi vệ sinh hoặc đặt ống thông tiểu. Một phân tích từ Urology Journal (Martinez et al., 2012) cho thấy trong số các ca nghẹt bao quy đầu, hơn 40% xảy ra ở người già đang điều trị nội trú có đặt catheter mà không được tái đặt bao quy đầu đúng vị trí.

Nếu không được xử lý kịp thời trong vòng vài giờ, tình trạng thiếu máu nuôi sẽ nhanh chóng dẫn đến hoại tử mô quy đầu. Ở các quốc gia có hệ thống y tế tuyến đầu yếu, tỷ lệ phải cắt cụt dương vật do biến chứng nghẹt bao quy đầu vẫn còn tồn tại.

Trường hợp lâm sàng 1 – Dài bao quy đầu kèm viêm tái phát

Bệnh nhân T.V.N., 22 tuổi, đến khám tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health do viêm quy đầu tái phát nhiều lần. Khám lâm sàng ghi nhận bao quy đầu dài, quy đầu tích tụ nhiều bựa sinh dục, vùng rãnh quy đầu đỏ, tiết dịch trắng và ngứa nhẹ. TS.BS.CK2 Trà Anh Duy đã chỉ định điều trị viêm ổn định trước khi tiến hành thủ thuật cắt bao quy đầu bằng kỹ thuật xâm lấn tối thiểu. Sau 1 tháng, tình trạng viêm không tái phát, cảm giác thoải mái khi vệ sinh và cải thiện đáng kể tự tin trong quan hệ tình dục.

Trường hợp lâm sàng 2 – Nghẹt bao quy đầu ở bệnh nhân trung niên

Anh N.H.L., 41 tuổi, nhập viện cấp cứu tại Trung tâm trong tình trạng dương vật phù nề, đau dữ dội, không thể kéo bao quy đầu trở lại vị trí ban đầu sau khi quan hệ. Chẩn đoán: Thắt nghẹt bao quy đầu. TS.BS.CK2 Trà Anh Duy đã tiến hành tháo nghẹt khẩn cấp, theo dõi hoại tử quy đầu. Bệnh nhân được lên kế hoạch cắt bao quy đầu triệt để sau khi hồi phục hoàn toàn. Đây là trường hợp điển hình cảnh báo việc trì hoãn điều trị hẹp bao quy đầu có thể dẫn đến biến chứng nặng nề.

Biến chứng nếu không điều trị kịp thời

• Viêm bao quy đầu tái phát
• Tắc nghẽn niệu đạo
• Đau khi quan hệ tình dục
• Tiểu khó, tiểu ngắt quãng
• Tăng nguy cơ ung thư dương vật
• Hoại tử quy đầu nếu nghẹt

Nghiên cứu của Baruga và cộng sự (2021) trên Pan African Medical Journal ghi nhận tại Uganda, 7,8% nam giới chưa cắt bao quy đầu bị hẹp mức độ nặng dẫn đến viêm niệu đạo tái phát hoặc cần cấp cứu do nghẹt. Những trường hợp này thường phát hiện muộn và điều trị trong tình trạng biến chứng.

Phương pháp điều trị và chăm sóc

Điều trị tùy theo mức độ và biểu hiện lâm sàng:

• Dài bao quy đầu không triệu chứng: theo dõi hoặc vệ sinh tốt
• Hẹp bao quy đầu nhẹ: bôi corticoid tại chỗ (betamethasone 0.05%) kéo dài 4–6 tuần
• Hẹp bao quy đầu trung bình-nặng hoặc tái phát: chỉ định cắt bao quy đầu (circumcision)
• Nghẹt bao quy đầu: xử lý cấp cứu, có thể rạch bao quy đầu hoặc tháo nghẹt bằng tay, sau đó cắt bao quy đầu triệt để

Một tổng quan hệ thống của Morris et al. (2017) công bố trên World Journal of Clinical Pediatrics kết luận rằng phẫu thuật cắt bao quy đầu làm giảm nguy cơ viêm đường tiết niệu, viêm quy đầu, ung thư dương vật và lây nhiễm HIV.

Tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health, quy trình cắt bao quy đầu được chuẩn hóa theo hướng hiện đại: sử dụng kỹ thuật xâm lấn tối thiểu, không chảy máu, không đau, thời gian phục hồi nhanh và đảm bảo tính thẩm mỹ cao. Bệnh nhân có thể xuất viện ngay trong ngày và sinh hoạt bình thường sau 3–5 ngày.

Ngoài ra, việc giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng về vệ sinh bao quy đầu, đặc biệt ở trẻ em và nam giới trẻ, là yếu tố quan trọng trong việc giảm thiểu tỷ lệ bệnh lý liên quan.

Tài liệu tham khảo

1. Zhou, X. et al. (2014). The prevalence and risk factors of redundant prepuce and phimosis among Chinese males. Asian Journal of Andrology, 16(5), 750–754.
2. Sivaraman, A. et al. (2016). Phimosis in children: Contemporary approach to a classic problem. Pediatric Surgery International, 32(12), 1085–1090.
3. Martinez, J. et al. (2012). Emergency management of paraphimosis in elderly patients: review of 45 cases. Urology Journal, 9(4), 654–659.
4. Morris, B. J. et al. (2017). Circumcision: a preventive strategy for health. World Journal of Clinical Pediatrics, 6(1), 1–10.
5. Baruga, E. et al. (2021). Adult phimosis: clinical features, complications and outcomes in a low-resource setting. Pan African Medical Journal, 40, 125.