Béo Phì Ở Nam Giới: Mối Đe Dọa Âm Thầm Đến Sức Khỏe Sinh Sản

---

Trong khi các vấn đề như tim mạch, đái tháo đường hay rối loạn chuyển hóa thường được nhắc đến khi nói về hậu quả của béo phì, thì ảnh hưởng của tình trạng này lên sức khỏe sinh sản của nam giới lại ít được quan tâm đúng mức. Tuy nhiên, các nghiên cứu y học hiện đại đã chứng minh béo phì là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây suy giảm khả năng sinh lý và vô sinh nam. Với tỉ lệ béo phì ngày càng gia tăng ở người trẻ tuổi, vấn đề này càng trở nên đáng báo động.

1. Béo phì ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe sinh sản nam giới?

Béo phì không chỉ là sự tích lũy mỡ thừa mà còn gây ra rối loạn nội tiết phức tạp ảnh hưởng trực tiếp đến trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn (hypothalamic-pituitary-testicular axis). Mô mỡ nội tạng (visceral fat) hoạt động như một cơ quan nội tiết thứ cấp, sản sinh ra các cytokine viêm và men aromatase – enzyme chuyển testosterone thành estradiol. Sự gia tăng estrogen (estradiol) nội sinh dẫn đến ức chế sản xuất LH, FSH, làm giảm tổng hợp testosterone, từ đó ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh (spermatogenesis).

Theo nghiên cứu của Hammoud và cộng sự (2008) công bố trên Fertility and Sterility, chỉ số khối cơ thể (BMI) càng cao thì chất lượng tinh dịch càng giảm, bao gồm mật độ tinh trùng (sperm concentration), khả năng di động (motility) và tỷ lệ hình dạng bình thường (morphology).

2. Vì sao ảnh hưởng của béo phì đến sinh sản thường bị bỏ qua?

Người ta thường nghĩ đến béo phì như một yếu tố thẩm mỹ hoặc liên quan đến tim mạch, tiểu đường mà ít nghĩ đến ảnh hưởng lên khả năng sinh sản. Một phần nguyên nhân là do các dấu hiệu ban đầu của suy sinh dục (hypogonadism) do béo phì rất kín đáo: giảm ham muốn (libido), mệt mỏi, rối loạn cương (erectile dysfunction), khó tập trung – những triệu chứng dễ bị nhầm với căng thẳng tâm lý. Hơn nữa, phần lớn nam giới ngại đi khám khi chưa lập gia đình hoặc chưa có nhu cầu sinh con, khiến vấn đề chậm được phát hiện và can thiệp.

3. Béo phì và ảnh hưởng đến hormone sinh dục nam

Testosterone là hormone sinh dục chính ở nam giới, chịu trách nhiệm phát triển cơ bắp, ham muốn tình dục và sản xuất tinh trùng. Khi béo phì kéo dài, testosterone toàn phần (total testosterone) và testosterone tự do (free testosterone) đều có xu hướng giảm. Các nghiên cứu cho thấy đàn ông béo phì có nguy cơ suy sinh dục cận lâm sàng (subclinical hypogonadism) cao hơn gấp 2–3 lần so với người có cân nặng bình thường. Một nghiên cứu quy mô lớn của Tajar và cộng sự (2010) trên The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism cũng khẳng định BMI tăng có mối tương quan nghịch với nồng độ testosterone huyết thanh.

Ngoài ra, lối sống hiện đại – ít vận động, thức khuya, stress kéo dài và ăn uống nhiều đường, chất béo bão hòa – càng làm trầm trọng thêm tình trạng rối loạn nội tiết. Mất ngủ mạn tính gây giảm tiết GnRH từ vùng dưới đồi, ảnh hưởng chu kỳ testosterone theo nhịp sinh học. Tình trạng kháng insulin và viêm mạn tính do béo phì cũng tác động tiêu cực đến chức năng Leydig – tế bào tiết testosterone trong tinh hoàn.

4. Nam giới trẻ có thể bị ảnh hưởng từ sớm?

Nhiều nghiên cứu hiện nay cho thấy các rối loạn nội tiết do béo phì không chỉ ảnh hưởng đến nam giới trung niên mà còn có thể khởi phát từ tuổi thanh niên, thậm chí vị thành niên. Theo phân tích của Wang và cộng sự (2011) công bố trên International Journal of Obesity, tình trạng kháng insulin và viêm mạn tính ở thanh niên béo phì làm tăng nguy cơ suy giảm testosterone và rối loạn sinh tinh sớm. Mô mỡ dư thừa hoạt động như một tuyến nội tiết, thúc đẩy sự tăng estrogen và giảm tổng hợp testosterone, gây ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng của tinh hoàn và quá trình phát triển sinh dục thứ cấp. Đồng thời, sự gia tăng leptin do béo phì cũng được chứng minh là có tác dụng ức chế trực tiếp lên tế bào Leydig – nơi sản xuất testosterone.

Tình trạng này không chỉ gây ảnh hưởng đến chức năng sinh lý như rối loạn cương, xuất tinh sớm mà còn làm suy giảm chất lượng tinh trùng ở lứa tuổi rất trẻ. Tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health, TS.BS.CK2. Trà Anh Duy từng tiếp nhận nhiều trường hợp thanh niên 18–25 tuổi bị rối loạn cương, xuất tinh sớm, tinh dịch kém chất lượng nhưng lại không mắc bệnh lý đặc biệt nào ngoài béo phì. Một ca điển hình là bệnh nhân V.T.L, 25 tuổi, BMI 31, đến khám vì giảm ham muốn và mệt mỏi kéo dài. Kết quả xét nghiệm cho thấy testosterone tự do thấp hơn ngưỡng tuổi, tinh dịch đồ giảm mật độ tinh trùng và giảm tỷ lệ di động nhanh. Sau 5 tháng giảm cân theo chương trình kết hợp dinh dưỡng, thể thao và liệu pháp hỗ trợ nội tiết nhẹ, bệnh nhân cải thiện rõ rệt chức năng sinh lý.

Một trường hợp khác là anh N.Q.H, 34 tuổi, béo phì độ II, từng điều trị hiếm muộn suốt 2 năm không kết quả. Sau khi khám tại Trung tâm và được xác định tinh trùng di động kém do ảnh hưởng béo phì, anh được tư vấn giảm cân và thay đổi thói quen sinh hoạt. Sau 6 tháng, chất lượng tinh dịch cải thiện đáng kể, vợ anh đã có thai tự nhiên.

5. Béo phì có thể gây vô sinh và điều này có hồi phục được không?

Câu trả lời là có. Nhiều nghiên cứu đã xác nhận béo phì làm tăng nguy cơ vô sinh nam. Cơ chế chủ yếu là do suy giảm chất lượng tinh trùng, rối loạn hormone và tăng tỷ lệ đứt gãy DNA tinh trùng (sperm DNA fragmentation). Theo nghiên cứu tổng quan của Palmer và Bakos (2013) công bố trên Asian Journal of Andrology, nam giới béo phì có tỷ lệ vô sinh cao hơn, và giảm cân có thể phục hồi phần nào chức năng sinh sản, đặc biệt nếu can thiệp sớm.

Điều đáng mừng là các thay đổi lối sống – bao gồm ăn uống khoa học, tập luyện đều đặn, ngủ đủ – đều có khả năng cải thiện hormone và tinh dịch trong vòng 3–6 tháng. Tuy nhiên, nếu béo phì kéo dài nhiều năm và tổn thương tinh hoàn nặng nề thì khả năng hồi phục hoàn toàn sẽ thấp hơn.

6. Những yếu tố dễ bị bỏ qua nhưng ảnh hưởng sâu đến sinh sản

Ngoài cân nặng, có nhiều yếu tố khác thường bị nam giới bỏ qua nhưng ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe sinh sản như:

• Ngồi lâu làm việc, đặc biệt với laptop đặt lên đùi gây tăng nhiệt vùng bìu

• Sử dụng chất kích thích: rượu bia, thuốc lá, ma túy làm giảm chất lượng tinh trùng

• Stress kéo dài ảnh hưởng nồng độ cortisol, gây ức chế trục nội tiết sinh sản

• Mặc đồ lót quá chật làm tăng nhiệt độ vùng tinh hoàn

• Ít kiểm tra sức khỏe nam giới định kỳ dẫn đến phát hiện muộn các bệnh lý như giãn tĩnh mạch thừng tinh (varicocele) hay viêm tuyến sinh dục

7. Kết luận

Béo phì không chỉ là vấn đề chuyển hóa hay thẩm mỹ mà còn là mối đe dọa trực tiếp đến khả năng sinh sản ở nam giới. Thông qua nhiều cơ chế nội tiết, viêm mạn tính và tác động lên trục sinh dục, tình trạng thừa cân kéo dài có thể gây giảm testosterone, suy giảm chất lượng tinh dịch và thậm chí vô sinh. Tuy nhiên, việc thay đổi lối sống và kiểm soát cân nặng là biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả để phục hồi chức năng sinh sản tự nhiên. Các trường hợp lâm sàng tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health cho thấy nếu phát hiện sớm và can thiệp đúng, phần lớn bệnh nhân có thể cải thiện đáng kể sức khỏe sinh lý và sinh sản.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)