Cương Dương Vật Kéo Dài Do Bệnh Bạch Cầu Máu

---

Cương dương vật kéo dài (priapism) là tình trạng dương vật cương cứng không tự ý, kéo dài trên 4 giờ mà không liên quan đến kích thích tình dục. Đây là một cấp cứu nam khoa nghiêm trọng, nếu không được xử lý kịp thời có thể dẫn đến hoại tử mô cương, xơ hóa thể hang và rối loạn cương dương (erectile dysfunction – ED) vĩnh viễn. Trong khi các nguyên nhân phổ biến thường được nhắc đến là rối loạn huyết học như thiếu máu hồng cầu hình liềm, thuốc điều trị rối loạn tâm thần hay chấn thương, thì bệnh bạch cầu (leukemia) – đặc biệt là các thể có tăng bạch cầu ngoại vi – cũng là một nguyên nhân quan trọng nhưng thường bị bỏ sót.

1. Cơ chế sinh lý bệnh trong priapism liên quan đến bạch cầu

Bệnh bạch cầu là nhóm bệnh ác tính của tủy xương, đặc trưng bởi sự tăng sinh bất thường của tế bào bạch cầu chưa trưởng thành. Trong một số thể bệnh như bạch cầu mạn dòng tủy (chronic myeloid leukemia – CML) hoặc bạch cầu cấp dòng tủy (acute myeloid leukemia – AML), số lượng bạch cầu trong máu ngoại vi tăng vượt ngưỡng bình thường gấp hàng chục lần. Sự tăng sinh này làm tăng độ nhớt máu (hyperviscosity), gây ứ trệ dòng máu tại các thể hang (corpora cavernosa), vốn là nơi điều phối quá trình cương dương.

Không chỉ gây tăng độ nhớt, các tế bào bạch cầu bất thường còn có thể thâm nhiễm trực tiếp vào nội mô mạch máu thể hang, gây tắc nghẽn vi tuần hoàn, kích hoạt các phản ứng viêm nội mạch và phóng thích các chất trung gian làm co thắt tĩnh mạch thoát máu, dẫn đến cương đau kéo dài. Ngoài ra, các tế bào ung thư cũng có thể làm tổn thương hệ thống dẫn truyền NO (nitric oxide) và hệ men PDE5, gây rối loạn điều hòa cương cứng.

Theo nghiên cứu của Dehghani và cộng sự (2017) công bố trên Urology Annals, priapism liên quan đến bạch cầu máu chiếm khoảng 1–5% các trường hợp priapism nói chung, và có thể là biểu hiện đầu tiên của bệnh lý ác tính ở người trẻ tuổi.

2. Phân loại và biểu hiện lâm sàng

Priapism được chia thành 3 thể lâm sàng:

• Priapism thiếu máu (ischemic priapism): chiếm >90% trường hợp, thường đau dữ dội, dương vật cương cứng toàn bộ (trừ quy đầu), máu ở thể hang bị ứ trệ, giảm oxy.
• Priapism không thiếu máu (non-ischemic): hiếm gặp, ít đau, thường do chấn thương vùng đáy chậu gây rò động mạch – tĩnh mạch thể hang.
• Priapism tái diễn (stuttering): cương tự phát lặp lại nhiều lần, thời gian ngắn, thường liên quan đến rối loạn chuyển hóa NO.

Trong bối cảnh bệnh bạch cầu, hầu hết các trường hợp thuộc thể thiếu máu, diễn tiến nhanh và dễ bị nhầm với các nguyên nhân thông thường khác. Bệnh nhân có thể có biểu hiện toàn thân như mệt mỏi, sốt nhẹ, da xanh, gan lách to, chấm xuất huyết dưới da do giảm tiểu cầu. Khi khám, dương vật cương đau rõ, đầu mềm, thể hang căng tức.

3. Trường hợp lâm sàng:

Ca 1:

Bệnh nhân N.Q.T, 24 tuổi, không tiền sử bệnh lý nền, đến Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health trong tình trạng dương vật cương cứng liên tục 8 giờ, kèm đau tức dữ dội, mất ngủ, lo lắng. Bệnh nhân không có hành vi tình dục gần đây, không sử dụng chất kích thích hay thuốc điều trị tâm thần.

TS.BS.CK2 Trà Anh Duy ghi nhận dương vật căng cứng trục, đầu mềm, không hồi phục sau nghỉ ngơi. Chọc hút thể hang rút ra máu sẫm, pH thấp, giảm oxy – phù hợp priapism thiếu máu. Xét nghiệm máu cho thấy bạch cầu >220.000/mm3, hemoglobin 9 g/dL, tiểu cầu giảm. Kết quả máu ngoại vi nghi ngờ leukemia. Bệnh nhân được giới thiệu đến bệnh viện truyền máu và huyết học để tiếp tục điều trị.

Dương vật mềm trở lại sau 3 giờ. Tái khám sau 6 tuần, bệnh nhân vẫn giữ được khả năng cương bình thường, không ghi nhận rối loạn tâm lý hay sang chấn.

Ca 2:

Anh L.V.H, 42 tuổi, kỹ sư, chưa từng mắc bệnh lý mạn tính, đến khám tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health vì dương vật cương cứng kéo dài 6 giờ, không rõ lý do. Bệnh nhân cho biết cơn cương xuất hiện vào sáng sớm, không kèm ham muốn, không tự xìu khi đứng dậy hay vận động. Cảm giác tức nặng vùng gốc dương vật, đầu dương vật mềm.

TS.BS.CK2 Trà Anh Duy thực hiện thăm khám lâm sàng và tiến hành chọc hút thể hang, cho thấy máu đặc, sẫm màu, kết quả công thức máu ghi nhận bạch cầu tăng 180.000/mm3, hemoglobin giảm nhẹ. Sau chuyển viện, bệnh nhân được chẩn đoán bạch cầu cấp dòng tủy (AML) và điều trị hóa trị. Các bác sĩ nam khoa thực hiện dẫn lưu máu cũ để cứu thể hang. Sau 2 tháng điều trị, bệnh nhân hồi phục thể lực, tuy nhiên gặp rối loạn cương mức độ nhẹ, phải dùng thêm hỗ trợ bằng PDE5i liều thấp.

4. Chẩn đoán và xử trí priapism trong bệnh bạch cầu

Chẩn đoán được thiết lập dựa trên các tiêu chí lâm sàng (thời gian cương >4 giờ, không liên quan kích thích tình dục, cương đau) và xét nghiệm hỗ trợ gồm:

• Hút máu thể hang: máu sẫm màu, PO2 <30 mmHg, pH <7.2.
• Công thức máu toàn phần: tăng bạch cầu, giảm tiểu cầu.
• Tủy đồ và sinh thiết tủy xương: xác định loại bạch cầu.

Điều trị priapism cần phối hợp đa chuyên khoa giữa tiết niệu – nam khoa và huyết học. Hút máu thể hang và tiêm thuốc co mạch là bước đầu nhằm giảm áp lực trong thể hang. Nếu thất bại, cần thực hiện phẫu thuật nối thông (shunt surgery) giữa thể hang và thể xốp hoặc tĩnh mạch để máu thoát ra.

Song song, điều trị nguyên nhân bằng giảm bạch cầu nhanh chóng với thuốc như hydroxyurea, truyền dịch và hỗ trợ tĩnh mạch. Trong một số trường hợp, cần dùng liệu pháp leucapheresis khẩn để loại bớt bạch cầu nếu nguy cơ biến chứng huyết khối toàn thân cao.

5. Tiên lượng và theo dõi lâu dài

Tiên lượng priapism phụ thuộc vào thời gian cương và tốc độ xử trí. Nếu can thiệp trong vòng 6 giờ đầu, khả năng bảo tồn chức năng thể hang và cương dương khá cao (>70%). Khi cương dương kéo dài trên 24 giờ, nguy cơ xơ hóa mô hang và rối loạn cương vĩnh viễn lên tới 90%.

Theo nghiên cứu tổng quan của Montague và cộng sự (2003) công bố trên The Journal of Sexual Medicine, khoảng 50% bệnh nhân priapism thiếu máu gặp rối loạn cương kéo dài, ảnh hưởng đến chất lượng sống. Các biện pháp phục hồi gồm:

• Thuốc ức chế PDE5 (như sildenafil, tadalafil)
• Thiết bị hỗ trợ hút chân không (vacuum device)
• Cấy thể hang nhân tạo nếu không đáp ứng

Ngoài ra, bệnh nhân cần được theo dõi định kỳ về cả huyết học và tình dục học, đảm bảo kiểm soát tốt tiến triển bệnh lý nền và chất lượng sống tình dục.

Kết luận

Cương dương vật kéo dài là một biểu hiện hiếm gặp nhưng cảnh báo của bệnh bạch cầu, đặc biệt là các thể tăng bạch cầu ngoại vi. Việc nhận diện sớm không chỉ giúp cứu lấy khả năng cương dương mà còn đóng vai trò chẩn đoán sớm một bệnh lý ác tính toàn thân. Can thiệp kịp thời và phối hợp liên chuyên khoa là yếu tố then chốt.

Tài liệu tham khảo

1. Dehghani SM, Malekmakan L, Ataollahi M. (2017). “Priapism as the first symptom of leukemia: A case series and literature review”. Urology Annals, 9(4): 388–391.
2. Burnett AL, Bivalacqua TJ. (2014). “Priapism: Current principles and practice”. Journal of Urology, 192(4): 1071–1078.
3. Montague DK, Jarow J, Broderick GA, et al. (2003). “American Urological Association guideline on the management of priapism”. Journal of Sexual Medicine, 1(1): 51–57.