Đa Ái (Polyamory)

---

Đa ái (polyamory) là hình thức quan hệ tình cảm – tình dục trong đó một cá nhân duy trì nhiều mối quan hệ yêu đương cùng lúc với sự đồng thuận và minh bạch của tất cả các bên liên quan. Khác với ngoại tình (infidelity), đa ái đặt nền tảng trên trung thực, giao tiếp và đồng thuận (consent), nhấn mạnh yếu tố đạo đức và trách nhiệm trong quản lý mối quan hệ. Trong thập kỷ qua, đa ái đã trở thành chủ đề được quan tâm trong nghiên cứu xã hội học, tâm lý học và y học tình dục bởi những ảnh hưởng đa chiều tới sức khỏe, hạnh phúc cá nhân và cấu trúc gia đình.

1. Khái niệm và đặc điểm

Thuật ngữ polyamory bắt nguồn từ “poly” (nhiều, Hy Lạp) và “amor” (tình yêu, Latin). Đa ái khác với tình dục không độc quyền chỉ dựa trên khoái cảm (casual sex), bởi nó bao hàm sự gắn kết tình cảm sâu sắc. Đặc điểm chính:

• Nhiều mối quan hệ tình cảm đồng thời.
• Tất cả đều có sự đồng thuận (consensual).
• Giao tiếp minh bạch (transparent communication).

Theo nghiên cứu của Moors và cộng sự (2017) công bố trên Journal of Sex Research, khoảng 4–5% dân số trưởng thành Mỹ từng có trải nghiệm đa ái.

2. Lịch sử và bối cảnh xã hội

Khái niệm “đa ái” xuất hiện chính thức từ thập niên 1990, nhưng thực tế các hình thức quan hệ tương tự đã tồn tại từ lâu trong lịch sử. Các phong trào tình dục tự do (free love) thập niên 1960–1970 ở phương Tây góp phần đặt nền móng cho sự hình thành cộng đồng đa ái hiện đại.

Theo nghiên cứu của Conley và cộng sự (2013) công bố trên Personality and Social Psychology Review, những người có xu hướng đa ái thường cởi mở hơn trong việc chấp nhận đa dạng tình dục và ít mang định kiến đối với các hình thức quan hệ ngoài chuẩn mực hôn nhân truyền thống.

3. Động cơ tâm lý

Động lực tham gia đa ái thường phức tạp, kết hợp yếu tố cá nhân và xã hội:

• Khát vọng tình cảm (emotional fulfillment): tìm kiếm sự gắn bó ở nhiều khía cạnh khác nhau.

• Tự do cá nhân (individual autonomy): nhấn mạnh quyền lựa chọn trong tình yêu.
• Giảm áp lực độc quyền (avoidance of exclusivity pressure): giảm kỳ vọng đặt lên một quan hệ duy nhất.
• Khám phá tình dục (sexual exploration): trải nghiệm đa dạng tình dục và thân mật.

Theo nghiên cứu của Rubel & Bogaert (2015) công bố trên Archives of Sexual Behavior, 19% người tham gia khảo sát cho biết họ từng có mong muốn trải nghiệm đa ái.

4. Cấu trúc và hình thức

Các mô hình đa ái đa dạng và linh hoạt:

• Tam giác (triad): ba người duy trì mối quan hệ chung.
• Tứ giác (quad): bốn người, thường là hai cặp đôi, gắn kết với nhau.
• Mạng lưới (polyamorous network): nhiều cá nhân kết nối phức tạp.
• Quan hệ chính – phụ (primary–secondary model): một mối quan hệ chính, các quan hệ phụ song song.

Các hình thức này đòi hỏi kỹ năng giao tiếp, thỏa thuận giới hạn và quản lý ghen tuông (jealousy management).

5. Ảnh hưởng đến sức khỏe

Tích cực:

• Tăng cường kỹ năng giao tiếp và sự trung thực.
• Giảm lo âu khi không bị giới hạn bởi độc quyền.
• Đáp ứng đa dạng nhu cầu tình cảm và tình dục.

Tiêu cực:

• Nguy cơ bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs) cao hơn do số lượng bạn tình nhiều.
• Căng thẳng tâm lý, ghen tuông, mâu thuẫn.
• Khó cân bằng trách nhiệm trong nhiều mối quan hệ.

Theo nghiên cứu của Mitchell và cộng sự (2014) công bố trên Journal of Sexual Health, nhóm đa ái có tỷ lệ sử dụng bao cao su trong quan hệ ngoài mối quan hệ chính cao hơn 64% so với nhóm ngoại tình, chứng tỏ ý thức phòng bệnh được nâng cao.

6. Ảnh hưởng đến gia đình và xã hội

Trong xã hội coi trọng hôn nhân một vợ một chồng, đa ái thường bị xem là phi chuẩn mực. Tuy nhiên, với cộng đồng ủng hộ đa ái, các giá trị như trung thực, đồng thuận và đa dạng được đề cao. Một số gia đình đa ái duy trì ổn định và báo cáo sự hài lòng cao về đời sống tình dục và giao tiếp.

Theo nghiên cứu của Balzarini và cộng sự (2018) công bố trên Frontiers in Psychology, mức độ hài lòng trong mối quan hệ chính của người đa ái ngang bằng hoặc cao hơn so với nhóm độc quyền khi giao tiếp được duy trì cởi mở.

7. Khía cạnh pháp lý và đạo đức

Pháp lý: đa ái không bị coi là phạm pháp nếu dựa trên sự đồng thuận của người trưởng thành. Tuy nhiên, hệ thống pháp luật hiện hành ở nhiều quốc gia chưa công nhận đa ái trong hôn nhân, gây khó khăn về thừa kế, con cái và bảo hiểm.

Đạo đức: đa ái gây tranh luận.

• Ủng hộ: coi đây là biểu hiện tự do cá nhân, đa dạng văn hóa.
• Phản đối: cho rằng đe dọa sự bền vững của gia đình truyền thống.

Theo nghiên cứu của Conley và cộng sự (2013), mức độ kỳ thị xã hội đối với đa ái vẫn cao hơn nhiều so với đối với hôn nhân đồng tính hoặc sống thử.

8. Kết luận

Đa ái (polyamory) là một hình thức quan hệ tình cảm – tình dục đồng thuận, nhấn mạnh trung thực và giao tiếp. Mặc dù mang lại lợi ích như tăng sự cởi mở, đa dạng tình cảm, nhưng đa ái cũng tiềm ẩn nguy cơ sức khỏe và xung đột xã hội – pháp lý. Từ góc độ y học, cần tiếp cận đa ái một cách khách quan, hỗ trợ người tham gia duy trì tình dục an toàn, tầm soát bệnh định kỳ, đồng thời được tư vấn tâm lý để giảm rủi ro mâu thuẫn.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)