Đau Cơ Khi Sử Dụng Thuốc Trị Rối Loạn Cương Ức Chế PDE5

---

Việc sử dụng nhóm thuốc ức chế phosphodiesterase type 5 (PDE5 inhibitors) như sildenafil, tadalafil, vardenafil và avanafil đã mở ra một cách mạng trong điều trị rối loạn cương dương (erectile dysfunction). Tuy nhiên, tác dụng phụ của nhóm thuốc này, đặc biệt là đau cơ (myalgia), và đau lưng (back pain), đang gây ra nhiều lo ngại cho bệnh nhân.

1. Cơ chế tác động và tác dụng phụ của thuốc PDE5i

Nhóm thuốc PDE5i hoạt động bằng cách ức chế enzyme PDE5 – một enzyme phân hủy cGMP (cyclic guanosine monophosphate) tại thể hang dương vật. Khi cGMP được duy trì ở mức cao, cơ trơn thư giãn và dòng máu được tăng cường, giúp đạt và duy trì sự cương dương.

Tuy nhiên, các thuốc PDE5i không hoàn toàn đặc hiệu cho PDE5. Một số loại – đặc biệt là tadalafil – cũng ức chế PDE11, một isoenzyme có mặt ở cơ vân, cơ trơn và tinh hoàn. Việc ức chế PDE11 được cho là có liên quan đến các tác dụng phụ như đau cơ, đau lưng – những biểu hiện thường được ghi nhận ở người sử dụng tadalafil.

Avanafil là thuốc PDE5i thế hệ mới hơn, có độ chọn lọc cao đối với PDE5 và gần như không ảnh hưởng đến PDE11. Do đó, avanafil hiếm khi gây ra đau cơ hoặc đau lưng như các thuốc khác trong nhóm. Tuy nhiên, một số bệnh nhân vẫn có thể ghi nhận nhức mỏi cơ mức độ nhẹ, nhưng tỷ lệ này rất thấp và thường không ảnh hưởng điều trị.

2. Cơ chế gây đau cơ và đau lưng

Theo nghiên cứu của Kloner và cộng sự (2004) công bố trên Current Medical Research and Opinion, việc ức chế PDE11 làm thay đổi nồng độ AMP vòng và cGMP ở mô cơ, ảnh hưởng đến quá trình co giãn cơ và dẫn đến đau.

Đau cơ và đau lưng do PDE5i không giống với đau cơ do viêm hay chấn thương. Triệu chứng thường xuất hiện sau 12–24 giờ dùng thuốc, lan tỏa ở vùng lưng dưới, mông hoặc cơ đùi. Một số bệnh nhân mô tả cảm giác giống như đau nhức sau khi vận động quá mức.

Mức độ đau có thể từ nhẹ (không cần điều trị) đến nặng, ảnh hưởng đến sinh hoạt và cần ngưng thuốc. Tình trạng này có xu hướng phụ thuộc liều và phổ biến hơn ở người sử dụng tadalafil liều cao (20mg).

3. Đối tượng nguy cơ cao

Không phải tất cả người sử dụng PDE5i đều bị đau cơ. Những yếu tố nguy cơ được ghi nhận bao gồm:

• Dùng liều cao hoặc dùng hàng ngày
• Suy thận nhẹ – trung bình làm chậm chuyển hóa thuốc
• Có sẵn bệnh lý cơ xương khớp, thoái hóa cột sống thắt lưng
• Người lớn tuổi

Theo nghiên cứu của Eardley et al. (2007) trên International Journal of Clinical Practice, tỷ lệ đau cơ liên quan đến tadalafil cao hơn đáng kể so với sildenafil và vardenafil, đặc biệt ở nhóm dùng thuốc theo lịch cố định (daily regimen). Trong khi đó, avanafil được ghi nhận ít gây đau cơ hơn đáng kể, nhờ độ chọn lọc cao đối với PDE5.

4. Trường hợp lâm sàng

Tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health, TS.BS.CKII Trà Anh Duy đã tiếp nhận nhiều trường hợp đau cơ liên quan đến điều trị rối loạn cương bằng thuốc PDE5i. Dưới đây là hai ca điển hình:

Ca 1: Đau lưng dữ dội sau dùng tadalafil 20mg

Anh T.H.L, 46 tuổi, đến khám vì đau lưng dữ dội vùng thắt lưng, kèm co cứng cơ và mất ngủ sau khi sử dụng tadalafil 20mg lần đầu tiên theo đơn bác sĩ. Bệnh nhân mô tả cơn đau lan xuống mông và đùi sau, không sốt, không tiểu khó.

Khám loại trừ nguyên nhân cột sống, siêu âm thận bình thường. Được chẩn đoán đau cơ liên quan PDE5i. Bệnh nhân được khuyên ngưng thuốc, điều trị giảm đau bằng NSAIDs liều ngắn và nghỉ ngơi, sau 5 ngày cơn đau lui hẳn.

Ca 2: Đau âm ỉ vùng mông – đùi khi dùng tadalafil hàng ngày

Bệnh nhân N.V.B, 53 tuổi, điều trị rối loạn cương thể nhẹ bằng tadalafil 5mg mỗi ngày liên tục trong 1 tháng. Gần đây xuất hiện đau âm ỉ vùng mông trái, không rõ nguyên nhân, ảnh hưởng giấc ngủ.

Khám không ghi nhận tổn thương thần kinh hay cơ học. BS Trà Anh Duy đánh giá đây là tác dụng phụ chậm liên quan đến ức chế PDE11, sau khi ngưng thuốc và chuyển sang dùng avanafil liều thấp theo nhu cầu, tình trạng đau biến mất.

5. Hướng xử trí và theo dõi

Không phải tất cả các trường hợp đau cơ đều cần ngưng thuốc. Với cơn đau nhẹ – trung bình, có thể hướng dẫn bệnh nhân:

• Dùng thuốc sau bữa ăn
• Tránh vận động gắng sức sau khi dùng
• Uống đủ nước và nghỉ ngơi
• Sử dụng NSAIDs liều thấp trong vài ngày

Với các trường hợp đau nặng, dai dẳng, ảnh hưởng sinh hoạt, nên ngưng thuốc và đổi sang nhóm khác có nguy cơ thấp hơn. Sildenafil và avanafil thường ít liên quan đến đau cơ hơn tadalafil.

Theo McMahon (2008) công bố trên European Urology, việc thay đổi hoạt chất hoặc giảm liều có thể kiểm soát hiệu quả tác dụng phụ mà không cần ngưng hẳn điều trị rối loạn cương.

6. Kết luận

Đau cơ và đau lưng là tác dụng phụ đáng lưu ý khi điều trị rối loạn cương bằng nhóm thuốc ức chế PDE5, đặc biệt là tadalafil. Tuy không nguy hiểm tính mạng, triệu chứng này có thể ảnh hưởng chất lượng sống và sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân. Việc hiểu rõ cơ chế tác dụng, yếu tố nguy cơ, và cách xử trí phù hợp sẽ giúp bác sĩ và người bệnh lựa chọn phương án điều trị cá nhân hóa, đạt hiệu quả cao mà hạn chế biến chứng. Trong thực hành lâm sàng, ghi nhận và báo cáo các tác dụng phụ là rất cần thiết để tối ưu hóa phác đồ điều trị lâu dài cho nam giới rối loạn cương.

Tài liệu tham khảo

1. Kloner, R. A., Mitchell, M., & Emmick, J. T. (2004). Cardiovascular safety of tadalafil. Current Medical Research and Opinion, 20(5), 627–634.
2. Eardley, I., Cartledge, J., Dean, J., et al. (2007). Tadalafil for the treatment of erectile dysfunction: a review of the literature. International Journal of Clinical Practice, 61(3), 494–501.
3. McMahon, C. G. (2008). Comparison of efficacy, safety and patient preference between PDE5 inhibitors in the treatment of erectile dysfunction: a systematic review. European Urology, 53(5), 1027–1038.