Ung thư tuyến tiền liệt là loại ung thư phổ biến nhất ở nam giới, đặc biệt ở những người trên 50 tuổi. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ung thư tuyến tiền liệt chiếm 15% các ca ung thư ở nam giới toàn cầu và là nguyên nhân gây tử vong do ung thư đứng thứ hai, chỉ sau ung thư phổi. Tầm soát ung thư tuyến tiền liệt được xem là một công cụ quan trọng giúp phát hiện bệnh sớm, từ đó cải thiện hiệu quả điều trị và nâng cao chất lượng sống. Tuy nhiên, những hạn chế trong các phương pháp tầm soát hiện tại khiến chủ đề này vẫn đang gây nhiều tranh luận trong cộng đồng y khoa.

1. Ý nghĩa của tầm soát ung thư tuyến tiền liệt

Tầm soát ung thư tuyến tiền liệt mang lại nhiều lợi ích rõ ràng, đặc biệt là trong việc phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm khi khối u còn khu trú trong tuyến tiền liệt và chưa di căn. Điều này giúp bệnh nhân có cơ hội điều trị ít xâm lấn và giảm nguy cơ biến chứng nghiêm trọng.

Theo nghiên cứu của Schröder et al. (2012) trên New England Journal of Medicine, xét nghiệm PSA định kỳ đã làm giảm tỷ lệ tử vong do ung thư tuyến tiền liệt đến 20% trong vòng 11 năm. Việc phát hiện sớm còn giúp giảm bớt chi phí điều trị so với các trường hợp phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn.

Tầm soát không chỉ có giá trị y khoa mà còn mang ý nghĩa tâm lý. Nam giới khi được tầm soát thường cảm thấy yên tâm hơn về tình trạng sức khỏe của mình, đặc biệt là những người thuộc nhóm nguy cơ cao như có tiền sử gia đình mắc ung thư tuyến tiền liệt hoặc thuộc nhóm dân số dễ bị ảnh hưởng, như nam giới gốc châu Phi hoặc Caribbean.

2. Các phương pháp tầm soát ung thư tuyến tiền liệt

Hiện nay, có ba phương pháp chính được sử dụng trong tầm soát ung thư tuyến tiền liệt: xét nghiệm PSA, thăm khám trực tràng bằng ngón tay (DRE), và các kỹ thuật hình ảnh tiên tiến.

2.1. Xét nghiệm PSA (Prostate-Specific Antigen)

Xét nghiệm PSA là phương pháp được sử dụng rộng rãi nhất hiện nay. PSA là một loại protein được sản xuất bởi tuyến tiền liệt, và nồng độ PSA trong máu có thể tăng cao khi có sự hiện diện của ung thư. Tuy nhiên, PSA không phải là một chỉ số tuyệt đối, vì mức PSA cao cũng có thể do các bệnh lý lành tính khác như viêm tuyến tiền liệt hoặc phì đại tuyến tiền liệt.

Theo Hobbs (2024) được công bố trên The Guardian, xét nghiệm PSA giúp phát hiện nhiều trường hợp ung thư ở giai đoạn sớm. Tuy nhiên, nhược điểm lớn là nó dẫn đến nhiều trường hợp chẩn đoán sai, gây tâm lý lo lắng không cần thiết và làm tăng nguy cơ sinh thiết không cần thiết.

2.2. Thăm khám trực tràng bằng ngón tay (DRE)

DRE là phương pháp truyền thống trong tầm soát ung thư tuyến tiền liệt. Bác sĩ sử dụng ngón tay để kiểm tra tuyến tiền liệt qua trực tràng nhằm phát hiện các dấu hiệu bất thường như khối u hoặc sự cứng chắc của tuyến tiền liệt. DRE có ưu điểm là đơn giản, không tốn kém, nhưng hạn chế lớn là không phát hiện được ung thư ở giai đoạn sớm và phụ thuộc nhiều vào kỹ năng của bác sĩ.

2.3. Các kỹ thuật hình ảnh

• MRI đa thông số (Multiparametric MRI): Đây là phương pháp hiện đại, giúp xác định vị trí khối u chính xác hơn trước khi thực hiện sinh thiết. Theo Ahmed et al. (2017) trên Nature Reviews Urology, MRI đã làm giảm đến 30% số ca sinh thiết không cần thiết mà vẫn giữ được hiệu quả phát hiện ung thư.
• Siêu âm qua trực tràng (TRUS): Phương pháp này hỗ trợ đắc lực trong việc hướng dẫn sinh thiết tuyến tiền liệt, nhưng không được sử dụng phổ biến trong tầm soát thông thường.

3. Hạn chế của tầm soát ung thư tuyến tiền liệt

3.1. Chẩn đoán quá mức và điều trị không cần thiết

Một trong những vấn đề lớn nhất của tầm soát ung thư tuyến tiền liệt là nguy cơ chẩn đoán quá mức. Nhiều khối u tuyến tiền liệt tiến triển rất chậm và không gây nguy hiểm đến tính mạng trong suốt cuộc đời bệnh nhân. Tuy nhiên, những trường hợp này thường bị chẩn đoán và điều trị, dẫn đến các tác dụng phụ không mong muốn như tiểu không tự chủ hoặc rối loạn cương dương. Theo Hobbs (2024), sinh thiết không cần thiết không chỉ gây đau đớn mà còn tăng nguy cơ nhiễm trùng, trong một số trường hợp có thể dẫn đến nhiễm trùng huyết.

3.2. Độ chính xác hạn chế của xét nghiệm PSA

Mặc dù PSA là phương pháp phổ biến nhất, nhưng nó không phân biệt được ung thư có nguy cơ cao và thấp. Nghiên cứu của Li et al. (2020) trên Journal of Urological Oncology đã chỉ ra rằng PSA bỏ sót khoảng 15-20% trường hợp ung thư tuyến tiền liệt. Điều này có nghĩa là một số bệnh nhân có thể nhận được kết quả âm tính giả, dẫn đến bỏ lỡ cơ hội điều trị sớm.

3.3. Gánh nặng tâm lý

Một kết quả PSA cao không đồng nghĩa với ung thư, nhưng thường gây lo lắng và áp lực cho bệnh nhân. Những người này thường phải trải qua sinh thiết hoặc các xét nghiệm bổ sung, đôi khi không cần thiết, dẫn đến sự hoang mang không đáng có.

4. Khuyến nghị và cải thiện hiệu quả tầm soát

4.1. Tầm soát có chọn lọc

Không phải tất cả nam giới đều cần tầm soát ung thư tuyến tiền liệt. Các tổ chức y tế lớn như Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ACS) khuyến nghị tầm soát định kỳ cho nam giới trên 50 tuổi hoặc từ 45 tuổi nếu có yếu tố nguy cơ cao. Đối với những người không có triệu chứng và nguy cơ thấp, nên thảo luận kỹ với bác sĩ trước khi quyết định thực hiện.

4.2. Kết hợp các phương pháp

Sử dụng kết hợp PSA với MRI đa thông số đã được chứng minh là hiệu quả trong việc giảm số ca sinh thiết không cần thiết. Ngoài ra, thăm khám trực tràng bằng ngón tay có thể được sử dụng như một công cụ hỗ trợ, đặc biệt khi có sự nghi ngờ từ kết quả PSA.

4.3. Theo dõi hoạt động (Active Surveillance)

Trong những trường hợp ung thư tuyến tiền liệt nguy cơ thấp, “theo dõi hoạt động” thay vì điều trị ngay lập tức là lựa chọn tốt. Phương pháp này bao gồm theo dõi nồng độ PSA định kỳ, làm MRI, và chỉ can thiệp khi có dấu hiệu tiến triển. Điều này giúp giảm nguy cơ tác dụng phụ mà không ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị.

4.4. Giáo dục và tư vấn

Nam giới cần được giáo dục về lợi ích và rủi ro của tầm soát ung thư tuyến tiền liệt. Việc tư vấn chi tiết giúp bệnh nhân hiểu rõ tình trạng sức khỏe của mình, từ đó đưa ra quyết định phù hợp.

5. Giá trị thực tế và tương lai của tầm soát

Ung thư tuyến tiền liệt là một trong số ít các loại ung thư mà việc tầm soát có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong tỷ lệ sống sót. Tuy nhiên, để tối ưu hóa hiệu quả, cần cải tiến các phương pháp hiện tại và áp dụng các công nghệ mới như xét nghiệm sinh học phân tử hoặc hình ảnh tiên tiến. Tương lai của tầm soát ung thư tuyến tiền liệt hứa hẹn sẽ giảm thiểu được những hạn chế hiện tại, giúp phát hiện bệnh chính xác hơn và giảm thiểu tác động tiêu cực đến chất lượng sống của bệnh nhân.

Kết luận

Tầm soát ung thư tuyến tiền liệt là một công cụ quan trọng để bảo vệ sức khỏe nam giới, đặc biệt là những người ở độ tuổi trung niên trở lên. Mặc dù còn nhiều hạn chế và tranh cãi, việc áp dụng đúng đối tượng và kết hợp các phương pháp hiện đại có thể mang lại lợi ích lớn. Nam giới nên thảo luận chi tiết với bác sĩ về nguy cơ cá nhân và các lựa chọn tầm soát để đảm bảo quyết định sáng suốt, phù hợp với tình trạng sức khỏe của mình.

Tài liệu tham khảo

1. Schröder, F. H., et al. (2012). Screening and prostate-cancer mortality in a randomized European study. New England Journal of Medicine, 366(11), 981-990.
2. Hobbs, J. (2024). Thousands take part in prostate cancer trial in bid to revolutionize detection. The Guardian.
3. Ahmed, H. U., et al. (2017). The role of multiparametric MRI in prostate cancer diagnosis. Nature Reviews Urology, 14(12), 738-752.
4. Li, J., et al. (2020). PSA testing and its implications on active surveillance for prostate cancer. Journal of Urological Oncology, 38(4), 455-462.
5. Malik, V. S., et al. (2018). Prostate-specific antigen screening for prostate cancer: Balancing the risks and benefits. British Medical Journal, 362, k3519.