Góc Nhìn Đa Chiều Về Mối Liên Quan Giữa Tình Trạng Suy Giảm Testosterone Và Bệnh Lý Nền

---

Trong những năm gần đây, cụm từ “suy giảm testosterone” không chỉ còn là nỗi lo thầm kín của nam giới trung niên mà đã trở thành chủ đề y khoa và xã hội được bàn luận rộng rãi. Testosterone (nội tiết tố sinh dục nam) vốn là chìa khóa duy trì sức khỏe thể chất, tinh thần và sinh lý. Nhưng khi nồng độ này suy giảm, không chỉ chất lượng đời sống tình dục bị ảnh hưởng mà còn gắn liền với nhiều bệnh lý nền như tim mạch, đái tháo đường, béo phì hay rối loạn chuyển hóa.

Điều đáng nói, mối quan hệ này không đơn thuần một chiều: bệnh lý nền có thể làm giảm testosterone, ngược lại tình trạng thiếu hụt testosterone cũng góp phần làm bệnh nặng hơn. Đây chính là vòng xoắn bệnh lý mà y học hiện đại đang tìm cách tháo gỡ.

1. Testosterone là gì và vì sao quan trọng?

Testosterone là một hormone steroid (steroid hormone) thuộc nhóm androgen, được sản xuất chủ yếu tại tinh hoàn dưới sự điều hòa của tuyến yên và vùng dưới đồi. Vai trò của testosterone không chỉ giới hạn ở khả năng sinh sản hay ham muốn tình dục, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến khối cơ, mật độ xương, phân bố mỡ, sản xuất hồng cầu và cả tâm trạng.

Theo nghiên cứu của Travison và cộng sự (2017) công bố trên Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, mức testosterone toàn phần bình thường ở nam giới trưởng thành dao động khoảng 12–35 nmol/L. Khi nồng độ này giảm xuống dưới 8 nmol/L, nhiều biểu hiện lâm sàng như mệt mỏi, giảm ham muốn, rối loạn cương, loãng xương sẽ xuất hiện rõ rệt.

2. Suy giảm testosterone và tuổi tác

Một thực tế phổ biến là nồng độ testosterone suy giảm dần theo tuổi. Theo nghiên cứu của Harman và cộng sự (2001) công bố trên Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, nồng độ testosterone giảm trung bình 1% mỗi năm sau tuổi 30. Điều này giải thích vì sao nam giới trung niên – cao tuổi thường gặp tình trạng “mất lửa” trong cả sinh lý và thể chất.

Song, tuổi tác không phải nguyên nhân duy nhất. Sự xuất hiện của các bệnh lý nền mới là tác nhân khiến testosterone tụt nhanh hơn, tạo nên bức tranh sức khỏe phức tạp hơn nhiều.

3. Liên quan với bệnh tim mạch

Tim mạch và testosterone có mối quan hệ chặt chẽ. Testosterone thấp không chỉ đi kèm rối loạn mỡ máu mà còn làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.

Một nghiên cứu theo dõi trên hơn 2.400 nam giới của Khaw và cộng sự (2007) công bố trên Circulation cho thấy: nhóm có testosterone thấp (< 10 nmol/L) có nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch cao hơn 25% so với nhóm testosterone cao. Điều này cho thấy testosterone vừa là chỉ dấu sinh học, vừa có thể là yếu tố bảo vệ tim mạch.

Ngược lại, bệnh tim mạch mạn tính, suy tim hoặc sau nhồi máu cơ tim cũng khiến trục nội tiết bị rối loạn, dẫn tới giảm tiết testosterone. Vì thế, nam giới có bệnh tim cần đặc biệt lưu ý tầm soát nội tiết tố này.

4. Liên quan với đái tháo đường và rối loạn chuyển hóa

Đái tháo đường type 2 và suy giảm testosterone được coi như “cặp đôi song hành”. Theo nghiên cứu của Grossmann (2011) công bố trên Diabetes Care, có tới 43% nam giới mắc đái tháo đường type 2 có nồng độ testosterone thấp hơn ngưỡng chuẩn.

Cơ chế được giải thích là tình trạng đề kháng insulin và viêm mạn tính trong tiểu đường làm giảm hoạt động tế bào Leydig – nơi sản xuất testosterone. Đồng thời, testosterone thấp lại khiến khối cơ giảm, mỡ nội tạng tăng, càng làm đề kháng insulin nặng hơn. Đây là vòng xoắn bệnh lý điển hình.

5. Liên quan với béo phì

Béo phì là một trong những bệnh lý nền gắn chặt với testosterone. Nghiên cứu của Allan và cộng sự (2008) công bố trên European Journal of Endocrinology cho thấy: nam giới có chỉ số BMI > 30 kg/m² thì 52% bị suy giảm testosterone.

Cơ chế được giải thích: mô mỡ thừa làm tăng hoạt động của enzyme aromatase, chuyển testosterone thành estradiol (hormone nữ). Hệ quả là càng béo phì thì testosterone càng thấp, từ đó khối cơ giảm, mỡ tích tụ nhiều hơn – một vòng luẩn quẩn khó dứt.

6. Liên quan với bệnh thận và gan

Testosterone còn liên quan đến sức khỏe của thận và gan. Ở bệnh nhân bệnh thận mạn tính, mức testosterone thường thấp hơn hẳn do rối loạn chuyển hóa và ảnh hưởng của thuốc. Một nghiên cứu tại Mỹ (Carrero et al., 2009, Journal of the American Society of Nephrology) cho thấy: 44% nam bệnh nhân lọc máu chu kỳ có testosterone thấp, và nhóm này có tỷ lệ tử vong cao hơn 2 lần so với nhóm testosterone bình thường.

Ở bệnh gan mạn tính, đặc biệt là xơ gan, chức năng chuyển hóa hormone suy giảm cũng làm testosterone tụt mạnh. Điều này lý giải tại sao nhiều bệnh nhân xơ gan có biểu hiện teo tinh hoàn, rối loạn cương, giảm lông râu tóc.

7. Ảnh hưởng tâm thần kinh và chất lượng cuộc sống

Không thể bỏ qua khía cạnh tâm thần kinh. Testosterone thấp liên quan đến trầm cảm, giảm khả năng tập trung và suy giảm trí nhớ. Một nghiên cứu của Shores và cộng sự (2004) công bố trên Archives of General Psychiatry cho thấy: nam giới có testosterone thấp có nguy cơ trầm cảm cao gấp 1,8 lần so với nhóm bình thường.

Điều này cho thấy suy giảm testosterone không chỉ ảnh hưởng cơ thể mà còn chạm đến đời sống tinh thần, làm giảm chất lượng sống toàn diện.

8. Tương tác hai chiều giữa testosterone và bệnh nền

Điểm quan trọng là: suy giảm testosterone vừa là hệ quả, vừa là nguyên nhân làm bệnh nền nặng thêm. Tim mạch, tiểu đường, béo phì… làm testosterone giảm. Ngược lại, testosterone thấp làm bệnh tiến triển nặng hơn. Đây là vòng xoắn bệnh lý cần can thiệp ở cả hai đầu: vừa điều trị bệnh nền, vừa theo dõi – can thiệp nội tiết khi cần thiết.

9. Hướng tiếp cận và điều trị hiện đại

Liệu pháp thay thế testosterone (Testosterone Replacement Therapy – TRT) là một lựa chọn cho nam giới thiếu hụt hormone có triệu chứng. Tuy nhiên, điều trị này cần thận trọng vì có thể ảnh hưởng đến tim mạch, tuyến tiền liệt.

Theo nghiên cứu của Snyder và cộng sự (2016) công bố trên New England Journal of Medicine, TRT giúp cải thiện mật độ xương và ham muốn tình dục rõ rệt, nhưng cần theo dõi sát nguy cơ tim mạch. Vì vậy, y học hiện đại hướng đến cá thể hóa: không phải ai testosterone thấp cũng cần tiêm hay uống hormone, mà cần đánh giá tổng thể sức khỏe, bệnh nền, nhu cầu và nguy cơ.

10. Kết luận

Suy giảm testosterone không chỉ là dấu hiệu của tuổi già, mà còn là mắt xích trong mạng lưới bệnh lý nền như tim mạch, tiểu đường, béo phì, thận và gan. Mối quan hệ này mang tính hai chiều, tạo ra vòng xoắn bệnh lý khó gỡ nếu không can thiệp sớm. Điều quan trọng là xã hội và nam giới cần nhìn nhận suy giảm testosterone không phải chuyện “thầm kín”, mà là vấn đề y khoa nghiêm túc, cần tầm soát và quản lý toàn diện. Một bác sĩ giỏi không chỉ kê đơn hormone, mà còn giúp bệnh nhân thay đổi lối sống, kiểm soát bệnh nền, duy trì sức khỏe lâu dài.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)