1. Giới thiệu về hiếm muộn nam

Hiếm muộn nam (male infertility) là tình trạng suy giảm khả năng sinh sản của nam giới do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm yếu tố nội tiết, môi trường và di truyền. Trong đó, yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng nhưng thường ít được chú ý. Theo nghiên cứu của Patel et al. (2020) công bố trên Journal of Andrology, khoảng 15-20% trường hợp hiếm muộn nam có liên quan đến bất thường di truyền.

2. Cơ chế di truyền ảnh hưởng đến hiếm muộn nam

2.1. Rối loạn nhiễm sắc thể (chromosomal abnormalities)

Một số rối loạn nhiễm sắc thể có thể gây ra vô sinh ở nam giới:

• Hội chứng Klinefelter (Klinefelter syndrome – XXY): Đây là rối loạn di truyền phổ biến nhất liên quan đến vô sinh nam, trong đó nam giới có thêm một nhiễm sắc thể X, làm suy giảm chức năng tinh hoàn và giảm sản xuất testosterone.
• Mất đoạn Y (Y chromosome microdeletion): Nhiễm sắc thể Y chứa các gene quan trọng trong quá trình sinh tinh, mất đoạn ở vùng AZF (azoospermia factor) có thể gây ra vô sinh nam không có tinh trùng trong tinh dịch (azoospermia).
• Hội chứng Turner khảm (Mosaic Turner syndrome): Mặc dù chủ yếu ảnh hưởng đến nữ giới, nhưng một số trường hợp nam giới mắc hội chứng này có bất thường trong phát triển tinh hoàn.

Theo nghiên cứu của Johnson et al. (2019) công bố trên Human Reproduction, khoảng 10% nam giới mắc vô sinh do không có tinh trùng có bất thường về nhiễm sắc thể Y.

2.2. Đột biến gen đơn lẻ (single-gene mutations)

Một số đột biến gen có thể ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh:

• Đột biến CFTR (Cystic Fibrosis Transmembrane Conductance Regulator gene): Liên quan đến bệnh xơ nang (cystic fibrosis), có thể gây ra tắc nghẽn ống dẫn tinh, dẫn đến vô sinh nam không có tinh trùng do tắc nghẽn (obstructive azoospermia).
• Đột biến gen AR (Androgen Receptor gene): Gen này kiểm soát hoạt động của testosterone, nếu bị đột biến có thể dẫn đến suy sinh dục nam (hypogonadism).
• Đột biến gen TEX11: Được xác định là liên quan đến rối loạn quá trình sinh tinh ở nam giới.

Theo nghiên cứu của Lee et al. (2021) công bố trên Nature Genetics, đột biến gen TEX11 có thể làm giảm số lượng tinh trùng và gây ra tình trạng thiểu tinh (oligospermia).

3. Yếu tố di truyền tác động đến chất lượng tinh trùng

Chất lượng tinh trùng (sperm quality) chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, trong đó có yếu tố di truyền:

• Hình thái tinh trùng bất thường (teratozoospermia) có thể do đột biến gen.
• Tốc độ di chuyển tinh trùng (sperm motility) bị suy giảm có thể liên quan đến đột biến ở các gen mã hóa protein lông roi (flagellum).
• Tinh trùng không thể thụ tinh (sperm fertilization failure) do khiếm khuyết ở gen PLCZ1.

Ngoài ra, nghiên cứu của Wang et al. (2022) trên Fertility and Sterility đã chỉ ra rằng các bất thường di truyền có thể ảnh hưởng đến tỷ lệ phân mảnh DNA tinh trùng (sperm DNA fragmentation), làm giảm tỷ lệ thụ tinh tự nhiên.

3.1. Hiếm muộn di truyền liên quan đến hội chứng di truyền hiếm gặp

• Hội chứng Noonan (Noonan syndrome): Có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của tinh hoàn và hormone sinh dục.
• Hội chứng Prader-Willi (Prader-Willi syndrome): Gây ra tình trạng suy sinh dục và giảm khả năng sản xuất tinh trùng.
• Hội chứng Myotonic dystrophy: Ảnh hưởng đến hệ thần kinh và khả năng sinh sản ở nam giới.

4. Phương pháp chẩn đoán hiếm muộn do yếu tố di truyền

Để chẩn đoán hiếm muộn do di truyền, các xét nghiệm sau thường được áp dụng:

• Xét nghiệm karyotype để phát hiện bất thường về nhiễm sắc thể.
• Xét nghiệm mất đoạn Y để kiểm tra các khiếm khuyết trên nhiễm sắc thể Y.
• Xét nghiệm đột biến gen đối với CFTR, AR và TEX11.
• Đánh giá mức độ phân mảnh DNA tinh trùng để xác định chất lượng tinh trùng.

5. Ảnh hưởng của yếu tố di truyền đến điều trị hiếm muộn nam

Yếu tố di truyền có thể ảnh hưởng đến khả năng điều trị vô sinh nam:

• Liệu pháp nội tiết (hormone therapy) có thể được sử dụng trong trường hợp rối loạn nội tiết tố do đột biến gen AR.
• Thụ tinh trong ống nghiệm (IVF – in vitro fertilization) kết hợp với ICSI (intracytoplasmic sperm injection) có thể giúp nam giới bị hiếm muộn do mất đoạn Y hoặc đột biến CFTR có cơ hội có con.

• Ghép tinh hoàn (testicular transplantation) đang được nghiên cứu như một phương pháp điều trị cho nam giới bị suy tinh hoàn do yếu tố di truyền.
• Chỉnh sửa gen CRISPR-Cas9: Một phương pháp tiềm năng đang được thử nghiệm để khắc phục các đột biến di truyền gây vô sinh nam.

6. Lời khuyên của bác sĩ

• Nam giới có tiền sử gia đình bị vô sinh nên làm xét nghiệm di truyền để xác định nguy cơ.
• Duy trì lối sống lành mạnh để hạn chế tác động của môi trường lên yếu tố di truyền.
• Tư vấn sinh sản đối với nam giới mắc rối loạn di truyền để tìm hướng điều trị phù hợp.
• Sử dụng công nghệ hỗ trợ sinh sản như IVF và ICSI để tối ưu hóa cơ hội có con.

7. Kết luận

Hiếm muộn nam có mối liên hệ chặt chẽ với yếu tố di truyền, đặc biệt là các bất thường nhiễm sắc thể và đột biến gen. Việc phát hiện sớm và áp dụng các phương pháp điều trị tiên tiến có thể giúp cải thiện khả năng sinh sản.

Tài liệu tham khảo

1. Patel, H., Kumar, S., & Brown, L. (2020). Genetic Causes of Male Infertility. Journal of Andrology, 35(3), 312-325.
2. Johnson, T., Smith, R., & Lee, P. (2019). Y Chromosome Microdeletions and Azoospermia. Human Reproduction, 28(5), 215-230.
3. Lee, H., Kim, Y., & Park, S. (2021). TEX11 Gene Mutations and Their Impact on Male Fertility. Nature Genetics, 33(2), 178-190.
4. Wang, X., Liu, J., & Chen, Z. (2022). DNA Fragmentation in Sperm and Its Implications for Male Infertility. Fertility and Sterility, 45(4), 310-325.