Hiện Tượng “Lên Đồng”

---

Hiện tượng “lên đồng” (possession trance) là một trạng thái biến đổi ý thức, trong đó một cá nhân cảm thấy bị chi phối hoặc điều khiển bởi một thực thể siêu nhiên, thường được diễn giải là một linh hồn hoặc thần thánh nhập vào thân xác. Hiện tượng này xuất hiện trong nhiều nền văn hóa và tôn giáo trên thế giới, từ châu Phi, Đông Nam Á đến các tôn giáo dân gian ở Việt Nam như Đạo Mẫu. Từ góc độ tâm lý học và tâm linh, hiện tượng này đã được nghiên cứu qua nhiều khía cạnh khác nhau.

1. Quan điểm Tâm lý học

Từ quan điểm tâm lý học, “lên đồng” được hiểu như một dạng trance (trạng thái xuất thần) – một trạng thái thay đổi nhận thức và hành vi. Các nhà tâm lý học đã chỉ ra rằng hiện tượng này liên quan đến tương tác phức tạp giữa các yếu tố tâm lý, xã hội và sinh học. Trong đó, yếu tố quan trọng là niềm tin tôn giáo và kỳ vọng của cộng đồng.

• Trạng thái phân ly: Theo lý thuyết của Pierre Janet, “lên đồng” có thể là một dạng phân ly (dissociation), trong đó cá nhân tách rời khỏi bản ngã bình thường để trải qua những trải nghiệm tâm linh. Những người có khả năng phân ly cao thường dễ rơi vào trạng thái này hơn. Nghiên cứu về hiện tượng phân ly được công bố trên Journal of Trauma & Dissociation đã chỉ ra rằng những người trải qua hiện tượng lên đồng thường có chỉ số phân ly cao hơn so với người bình thường .
• Kỳ vọng xã hội: Nghiên cứu của Erika Bourguignon, công bố trong cuốn sách Possession (Chandler & Sharp Publishers, 1976), cho thấy các trạng thái lên đồng thường xảy ra trong các bối cảnh xã hội cụ thể, nơi kỳ vọng của cộng đồng và niềm tin tôn giáo đóng vai trò quan trọng trong việc kích hoạt hiện tượng này. Các cá nhân tham gia nghi thức sẽ thể hiện hành vi phù hợp với những kỳ vọng đó, và trạng thái “lên đồng” trở thành một phần của sự phù hợp với văn hóa và tôn giáo.

2. Quan điểm Tâm linh

Trong tâm lý học tâm linh (transpersonal psychology), “lên đồng” được xem như một trải nghiệm tâm linh sâu sắc, nơi cá nhân cảm thấy kết nối với các thực thể siêu nhiên hoặc các đấng linh thiêng. Ken Wilber và các nhà nghiên cứu khác cho rằng đây là biểu hiện của các trạng thái ý thức cao hơn, nơi mà cá nhân tạm thời vượt qua ranh giới của cái tôi để tiếp cận những thực tại khác .

• Trải nghiệm siêu việt: Theo Stanislav Grof trong tác phẩm The Adventure of Self-Discovery (SUNY Press, 1988), hiện tượng “lên đồng” có thể là một trải nghiệm siêu việt, giúp cá nhân vượt qua ranh giới của cái tôi cá nhân để tiếp cận các cảnh giới khác. Ông cho rằng trạng thái này không chỉ là hiện tượng tâm lý mà còn có thể là một phần của quá trình phát triển tâm linh.

• Khả năng chữa lành: Theo Michael Harner trong cuốn sách The Way of the Shaman (Harper & Row, 1980), hiện tượng “lên đồng” có thể mang đến khả năng kết nối với các linh hồn hoặc thực thể siêu nhiên để thực hiện các nghi thức chữa lành. Ở nhiều nền văn hóa, đây là phương pháp giúp chữa trị bệnh tật và mang lại sự cân bằng tâm lý.

3. Các nghiên cứu khoa học

• Nghiên cứu thần kinh học: Các nghiên cứu thần kinh học gần đây đã sử dụng kỹ thuật quét não (fMRI) để khám phá cơ chế hoạt động của hiện tượng “lên đồng”. Nghiên cứu công bố trên Journal of Transpersonal Psychologycho thấy rằng những người trải nghiệm trạng thái này có sự kích hoạt mạnh mẽ ở vùng vỏ não trước trán (prefrontal cortex) và vùng não liên quan đến cảm xúc. Điều này cho thấy rằng trạng thái “lên đồng” có thể là một hiện tượng thần kinh phức tạp liên quan đến nhận thức và cảm xúc.

• Stress và giải tỏa cảm xúc: Một nghiên cứu khác của Erika Bourguignon, công bố trong Annual Review of Anthropology (1991), đã khám phá rằng “lên đồng” có thể là một phương tiện để giải tỏa stress tâm lý. Trong các cộng đồng nơi hiện tượng này phổ biến, nó không chỉ là trải nghiệm tâm linh mà còn mang lại sự cân bằng tâm lý cho cá nhân thông qua các nghi lễ xã hội.

4. Kết luận

Tóm lại, hiện tượng “lên đồng” từ quan điểm tâm lý học và tâm linh là một trạng thái biến đổi ý thức phức tạp, liên quan đến niềm tin tôn giáo, văn hóa, và các cơ chế tâm lý như phân ly và giải tỏa căng thẳng. Đây không chỉ là một hiện tượng văn hóa mà còn có liên hệ chặt chẽ với các khía cạnh tâm lý và thần kinh học. Cả tâm lý học và tâm linh đều cho rằng “lên đồng” có thể mang lại nhiều lợi ích về tâm lý và sức khỏe tinh thần, giúp cá nhân đối phó với căng thẳng và tìm kiếm sự bình an trong tâm hồn.

Tài liệu tham khảo:

1. Bourguignon, E. (1976). Possession. Chandler & Sharp Publishers.
2. Bourguignon, E. (1991). “Trance and Possession States: Sociocultural Factors and Psychological Functions”. Annual Review of Anthropology.
3. Wilber, K. (1996). A Brief History of Everything. Shambhala Publications.
4. Grof, S. (1988). The Adventure of Self-Discovery. SUNY Press.
5. Harner, M. (1980). The Way of the Shaman. Harper & Row.
6. Tinoco, C. A., et al. (2021). “Neuroimaging Insights into Trance States: A Review”. Journal of Transpersonal Psychology.
7. McCarthy-Jones, S., et al. (2017). “The Dissociative Experiences Scale as a Screening Instrument”. Journal of Trauma & Dissociation.