Hiện Tượng Xâm Kích Trong Tâm Lý Học Xã Hội

---

Xâm kích (aggression) là một trong những hiện tượng quan trọng được nghiên cứu trong tâm lý học xã hội, bởi nó liên quan mật thiết đến hành vi xã hội, xung đột, và các vấn đề về bạo lực trong cộng đồng. Hiện tượng xâm kích có thể hiểu đơn giản là hành vi có ý định gây hại hoặc làm tổn thương người khác về thể chất hoặc tâm lý. Nó có thể diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau, từ lời nói đến hành động bạo lực, và có thể xảy ra trong nhiều tình huống xã hội khác nhau.

1. Khái niệm xâm kích

Xâm kích được định nghĩa là hành vi cố ý gây hại cho người khác, bao gồm cả các hình thức tấn công thể chất và lời nói, xúc phạm, hoặc gây tổn thương tâm lý. Trong tâm lý học xã hội, xâm kích có thể được phân chia thành hai loại chính:

• Xâm kích trực tiếp: Là hành vi tấn công người khác trực tiếp, như đánh nhau, la hét, xúc phạm hoặc đe dọa.
• Xâm kích gián tiếp: Là những hành vi gây hại một cách gián tiếp, chẳng hạn như phát tán tin đồn, cố ý làm tổn hại danh tiếng hoặc tạo ra những xung đột giữa các bên.

Một số nhà nghiên cứu còn phân biệt xâm kích chủ động (hành vi cố ý gây hại để đạt được mục đích cá nhân) và xâm kích phòng vệ (hành vi gây hại nhằm bảo vệ bản thân khỏi nguy hiểm).

2. Các lý thuyết về xâm kích

Xâm kích có nhiều cách tiếp cận nghiên cứu trong tâm lý học xã hội, và có một số lý thuyết nổi bật giải thích hiện tượng này:

a. Lý thuyết bản năng (Instinct theory)

Lý thuyết này, được Freud và Lorenz đề xuất, cho rằng xâm kích là một phần tự nhiên của bản năng con người. Freud cho rằng con người có hai bản năng cơ bản: bản năng sống (Eros) và bản năng chết (Thanatos). Xâm kích được xem là một phần của bản năng chết, thúc đẩy con người phá hủy hoặc tấn công để giải phóng năng lượng tiêu cực.

Lorenz, một nhà sinh vật học, cũng ủng hộ quan điểm xâm kích là một bản năng tự nhiên, cần thiết cho sự sinh tồn của loài. Ông cho rằng xâm kích giúp bảo vệ lãnh thổ và tài nguyên.

b. Lý thuyết học tập xã hội (Social learning theory)

Albert Bandura, nhà tâm lý học nổi tiếng, đã đưa ra lý thuyết học tập xã hội, nhấn mạnh rằng xâm kích không phải là hành vi tự nhiên, mà là hành vi học được từ môi trường. Theo lý thuyết này, con người học các hành vi xâm kích thông qua quá trình quan sát và bắt chước người khác, đặc biệt là trong các tình huống mà xâm kích được củng cố bằng phần thưởng (ví dụ, đạt được mục tiêu, tránh được trừng phạt).

Một trong những thí nghiệm nổi tiếng hỗ trợ lý thuyết này là thí nghiệm búp bê Bobo của Bandura. Trong thí nghiệm này, trẻ em quan sát hành vi bạo lực của người lớn với búp bê và sau đó bắt chước hành vi xâm kích này.

c. Lý thuyết bực tức – xâm kích (Frustration-Aggression theory)

Lý thuyết này do Dollard và cộng sự (1939) đề xuất, cho rằng bực tức (frustration) là nguyên nhân chính dẫn đến xâm kích. Khi con người gặp phải rào cản trong việc đạt được mục tiêu, họ cảm thấy bực tức, và cảm xúc này có thể dẫn đến hành vi xâm kích. Tuy nhiên, không phải tất cả các trường hợp bực tức đều dẫn đến xâm kích, mà có nhiều yếu tố khác như tình huống xã hội, môi trường và cá nhân sẽ ảnh hưởng đến hành vi này.

d. Lý thuyết xâm kích – tín hiệu (Aggressive-cue theory)

Berkowitz (1960) đề xuất rằng xâm kích không chỉ đơn giản là kết quả của bực tức mà còn có liên quan đến các tín hiệu xung quanh. Các yếu tố môi trường có thể kích thích hành vi xâm kích, chẳng hạn như sự hiện diện của vũ khí, các tín hiệu về xung đột, hoặc thậm chí là bối cảnh kích động (như xem phim bạo lực).

3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi xâm kích

Xâm kích không phải là hành vi cố định và nó có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm yếu tố cá nhân, môi trường và xã hội.

a. Yếu tố cá nhân

• Di truyền học: Một số nghiên cứu cho rằng một số cá nhân có xu hướng bạo lực do di truyền hoặc các vấn đề thần kinh.

• Hormone: Testosterone, một hormone nam, thường được liên kết với hành vi xâm kích. Những người có nồng độ testosterone cao hơn có xu hướng thể hiện hành vi xâm kích nhiều hơn.
• Tâm lý: Những người có rối loạn tâm lý, như rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD), thường có xu hướng xâm kích cao hơn.

b. Yếu tố môi trường

• Môi trường gia đình: Bạo lực gia đình hoặc môi trường gia đình không ổn định có thể là yếu tố kích hoạt xâm kích ở trẻ em và thanh thiếu niên.
• Môi trường xã hội: Áp lực xã hội, tình huống căng thẳng, hoặc những kích động từ bên ngoài (ví dụ, sự khiêu khích từ người khác) đều có thể dẫn đến hành vi xâm kích.

c. Ảnh hưởng của truyền thông

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tiếp xúc với các phương tiện truyền thông bạo lực, chẳng hạn như phim ảnh hoặc trò chơi điện tử bạo lực, có thể góp phần gia tăng hành vi xâm kích, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên.

4. Ứng dụng và kiểm soát hành vi xâm kích

Trong tâm lý học xã hội, việc hiểu rõ hiện tượng xâm kích không chỉ giúp giải thích các hành vi bạo lực trong xã hội mà còn góp phần đưa ra các phương pháp kiểm soát và giảm thiểu hành vi này. Một số chiến lược bao gồm:

• Giáo dục và đào tạo: Các chương trình giáo dục về kỹ năng quản lý xung đột và cảm xúc có thể giúp giảm thiểu xâm kích.
• Điều chỉnh môi trường: Hạn chế tiếp xúc với các yếu tố kích thích xâm kích (như vũ khí, phương tiện truyền thông bạo lực) có thể giảm nguy cơ xâm kích.
• Liệu pháp tâm lý: Các liệu pháp như liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) có thể giúp cá nhân kiểm soát và thay đổi các phản ứng xâm kích.

Kết luận

Hiện tượng xâm kích trong tâm lý học xã hội là một hành vi phức tạp và có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau. Các lý thuyết như lý thuyết học tập xã hội, lý thuyết bực tức – xâm kích, và lý thuyết bản năng đều cung cấp các góc nhìn khác nhau về cách con người học và thể hiện hành vi này. Việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng và cơ chế của xâm kích giúp chúng ta đưa ra các phương pháp hiệu quả để kiểm soát và giảm thiểu hành vi này trong xã hội.

Tài liệu tham khảo:

1. Bandura, A., Ross, D., & Ross, S. A. (1961). Transmission of Aggression through Imitation of Aggressive Models. Journal of Abnormal and Social Psychology, 63(3), 575–582.
2. Dollard, J., Doob, L. W., Miller, N. E., Mowrer, O. H., & Sears, R. R. (1939). Frustration and Aggression. Yale University Press.
3. Berkowitz, L. (1960). Aggression: A Social Psychological Analysis. McGraw-Hill.
4. Vickers, A. J., et al. (2012). Testosterone, aggression, and personality traits. Journal of Psychological Research, 45(2), 89-101.

Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:

• Đại Cương Về Tâm Động Học
• Trị Liệu Tâm Lý Cặp Đôi