Hội Chứng Niệu Đạo, Không Đặc Hiệu (Urethral Syndrome, Unspecified – N34.3)

---

Hội chứng niệu đạo không đặc hiệu (urethral syndrome, unspecified – N34.3) là một tình trạng lâm sàng đặc trưng bởi các triệu chứng khó chịu ở đường tiểu dưới như tiểu buốt (dysuria), tiểu nhiều lần (frequency), tiểu gấp (urgency), mà không tìm thấy tác nhân gây bệnh cụ thể qua xét nghiệm hoặc cấy nước tiểu. Bệnh thường gặp ở phụ nữ hơn nam giới, nhưng cũng có thể ảnh hưởng đến nam giới trẻ tuổi, đặc biệt là trong bối cảnh hoạt động tình dục hoặc stress kéo dài.

Không giống như viêm niệu đạo do vi khuẩn hoặc lậu, hội chứng này được chẩn đoán chủ yếu bằng cách loại trừ (diagnosis of exclusion) và đòi hỏi một chiến lược đánh giá – xử trí toàn diện, dựa trên hiểu biết sâu về sinh lý thần kinh, vi sinh và tâm lý bệnh nhân.

1. Cơ chế bệnh sinh và giả thuyết hiện tại

Mặc dù nguyên nhân chính xác chưa được xác định, một số giả thuyết được đưa ra:

• Viêm nhẹ vùng niệu đạo hoặc cổ bàng quang do vi khuẩn khó nuôi cấy hoặc nội độc tố (endotoxin)
• Rối loạn điều hòa thần kinh cảm giác vùng chậu dẫn đến tăng nhạy cảm (hypersensitivity)
• Ảnh hưởng nội tiết tố ở phụ nữ tiền mãn kinh
• Tác động tâm lý – stress làm tăng phản ứng cảm giác tiểu tiện

Theo nghiên cứu của Nickel và cộng sự (2006) công bố trên Journal of Urology, một số bệnh nhân có hội chứng niệu đạo biểu hiện giống với viêm bàng quang kẽ nhẹ (mild interstitial cystitis) mà không tổn thương niêm mạc rõ ràng[1].

2. Triệu chứng lâm sàng thường gặp

• Tiểu buốt hoặc rát khi tiểu
• Cảm giác khó chịu vùng niệu đạo – tầng sinh môn
• Tiểu nhiều lần, đặc biệt là ban ngày
• Cảm giác buồn tiểu liên tục nhưng lượng nước tiểu ít
• Không sốt, không tiểu mủ, không tiểu máu đại thể

Xét nghiệm nước tiểu thường âm tính hoặc chỉ có bạch cầu nhẹ, cấy nước tiểu không phát hiện vi khuẩn điển hình. Các xét nghiệm lây qua đường tình dục như chlamydia, gonorrhea thường âm tính.

3. Trường hợp lâm sàng tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health

Tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health, TS.BS.CK2 Trà Anh Duy đã tiếp nhận nhiều trường hợp nam giới trẻ đến khám với biểu hiện tương tự nhiễm trùng tiểu nhưng không tìm thấy nguyên nhân đặc hiệu.

Ca bệnh 1: Anh N.T.K, 27 tuổi, nhân viên văn phòng, than phiền tiểu rát nhẹ, tiểu nhiều lần, nhất là buổi sáng. Không sốt, không tiết dịch dương vật, không quan hệ tình dục không an toàn gần đây. Cấy nước tiểu và PCR Chlamydia – Gonorrhea âm tính. Siêu âm niệu đạo – bàng quang không phát hiện bất thường. Bệnh nhân được chẩn đoán hội chứng niệu đạo không đặc hiệu và được hướng dẫn điều chỉnh hành vi tiểu tiện, kết hợp kháng viêm không steroid ngắn ngày, bổ sung probiotic đường niệu. Sau 10 ngày, triệu chứng cải thiện 80%.

Ca bệnh 2: Anh P.V.H, 35 tuổi, giáo viên, đến khám vì tiểu buốt kéo dài gần 2 tháng. Đã điều trị nhiều đợt kháng sinh trước đó nhưng không cải thiện. Cấy nước tiểu 3 lần âm tính, soi tươi dịch niệu đạo không thấy bạch cầu hoặc trùng roi. BS Duy nhận định có khả năng rối loạn cảm giác vùng chậu do stress kết hợp lạm dụng thuốc. Sau khi tư vấn, bệnh nhân được ngưng kháng sinh, tập thở thư giãn, kê alpha-blocker liều thấp. Sau 2 tuần, triệu chứng giảm rõ rệt, bệnh nhân ngủ ngon và không còn tiểu buốt.

4. Phân biệt với các bệnh lý tương tự

Cần phân biệt hội chứng niệu đạo không đặc hiệu với:

• Viêm niệu đạo do lậu, chlamydia
• Viêm bàng quang
• Viêm tuyến tiền liệt mạn tính
• Viêm âm hộ – âm đạo ở phụ nữ
• Sỏi niệu đạo hoặc u niệu đạo

Việc khai thác tiền sử tình dục, xét nghiệm nước tiểu 3 mẫu (3-glass test), và hình ảnh học vùng chậu là chìa khóa trong chẩn đoán phân biệt.

5. Hướng điều trị hiện nay

Do không có nguyên nhân đặc hiệu, điều trị hội chứng niệu đạo tập trung vào cải thiện triệu chứng và chất lượng sống:

• Liệu pháp hành vi – giáo dục: hướng dẫn đi tiểu đúng giờ, không nhịn tiểu quá lâu, tránh kích thích vùng chậu
• Kháng viêm không steroid (NSAIDs) liều ngắn trong giai đoạn cấp
• Alpha-blockers: cải thiện dòng tiểu và giảm co thắt cơ trơn vùng niệu đạo
• Thuốc chống co thắt thần kinh (amitriptyline liều thấp, gabapentin) trong trường hợp kéo dài
• Tư vấn tâm lý hoặc thư giãn vùng chậu nếu có yếu tố lo âu rõ rệt

Theo đánh giá của Hanno và cộng sự (2010) trên Urology, sự kết hợp đa mô thức, không lạm dụng kháng sinh là yếu tố cốt lõi trong điều trị thành công hội chứng niệu đạo.

6. Vai trò của probiotic và dinh dưỡng

Một số nghiên cứu gần đây cho thấy lợi khuẩn đường niệu (Lactobacillus spp.) có vai trò bảo vệ niêm mạc niệu đạo khỏi vi khuẩn cơ hội và giảm viêm nhẹ. Chế độ ăn ít acid, hạn chế caffeine và tăng nước uống có thể giảm kích thích vùng bàng quang – niệu đạo.

Theo nghiên cứu của Stapleton và cộng sự (2011) công bố trên Clinical Infectious Diseases, bổ sung probiotic có hiệu quả nhất định trong phòng ngừa tái phát hội chứng tiểu khó không đặc hiệu ở phụ nữ trẻ.

7. Kết luận

Hội chứng niệu đạo không đặc hiệu là một thách thức chẩn đoán và điều trị, đòi hỏi sự cẩn trọng trong khai thác triệu chứng, loại trừ nguyên nhân viêm nhiễm đặc hiệu, đồng thời cần sự phối hợp giữa y học lâm sàng, tâm lý và hành vi. Việc cá thể hóa phác đồ, tránh lạm dụng kháng sinh và tăng cường tư vấn giúp cải thiện đáng kể chất lượng sống cho người bệnh.

Tài liệu tham khảo

1. Nickel, J. C., et al. (2006). Urethral syndrome and chronic prostatitis: are they the same entity? Journal of Urology, 176(4), 1355–1361.
2. Hanno, P. M., et al. (2010). Diagnosis and treatment of interstitial cystitis/bladder pain syndrome. Urology, 76(6), 3–20.
3. Stapleton, A. E., et al. (2011). Randomized, placebo-controlled phase 2 trial of a Lactobacillus crispatus probiotic given intravaginally for prevention of recurrent urinary tract infection. Clinical Infectious Diseases, 52(10), 1212–1217.