Lạm Dụng “Thực Phẩm Bổ Sung” Phòng Gym: Khi Cơ Bắp Tăng Nhưng “Bản Lĩnh” Giảm

---

Những năm gần đây, phong trào rèn luyện thân thể và sở hữu thân hình săn chắc lan rộng mạnh mẽ, đặc biệt trong giới trẻ. Các phòng tập gym mọc lên như nấm, kéo theo sự bùng nổ của các sản phẩm thực phẩm bổ sung (dietary supplements). Nhiều người tin rằng chỉ cần uống một ít “pre”, một chút “T-booster”, vài viên “pump” là có thể vừa đẹp trai, vừa “trai đẹp”. Thế nhưng, đằng sau thân hình 6 múi có thể là một hệ nội tiết rối loạn, tinh hoàn teo, testosterone sụt giảm, và khả năng “giường chiếu” tụt dốc không phanh.

1. Tăng cơ thì ít, tăng rủi ro thì nhiều nếu dùng sai

Không phải ai dùng thực phẩm bổ sung cũng gặp vấn đề, nhưng việc lạm dụng, dùng sai cách, hoặc dùng sản phẩm không rõ nguồn gốc sẽ dẫn đến hàng loạt hệ lụy sinh lý và sức khỏe toàn thân. Những người mới tập thường truyền tai nhau về pre-workout giúp tỉnh táo, T-booster giúp tăng testosterone, thậm chí là dùng anabolic steroid (steroid đồng hóa) để rút ngắn thời gian “đạt đỉnh cơ bắp”.

Theo nghiên cứu của Pope và cộng sự (2014) công bố trên JAMA, có tới 17% người tập thể hình chuyên nghiệp từng sử dụng steroid ít nhất một lần trong đời, và trong số này, hơn 40% gặp các triệu chứng rối loạn tình dục, bao gồm giảm ham muốn và rối loạn cương dương.

2. Pre-workout – Đánh thức cơ bắp, đánh lừa thần kinh

Pre-workout là tên gọi chung cho các sản phẩm giúp “bơm máu”, tăng tập trung và giảm mệt mỏi trước buổi tập. Thành phần phổ biến bao gồm caffeine, beta-alanine, creatine, L-arginine… Nếu dùng đúng, chúng có thể hỗ trợ hiệu quả. Tuy nhiên, lạm dụng hoặc dùng sản phẩm pha trộn không kiểm soát dễ gây kích thích quá mức hệ thần kinh giao cảm (sympathetic nervous system), dẫn đến mất ngủ, rối loạn nhịp tim, lo âu, và mệt mỏi mãn tính.

Mất ngủ kéo dài làm rối loạn chu kỳ tiết testosterone nội sinh (endogenous testosterone) – hormone chịu trách nhiệm điều hòa ham muốn, chức năng cương và sản xuất tinh trùng ở nam giới.

3. Testosterone booster – Thần dược hay con dao hai lưỡi?

T-booster hay Testosterone Booster là nhóm sản phẩm được quảng cáo có khả năng “tăng cường nam tính” tự nhiên. Chúng thường chứa các thành phần như tribulus terrestris, D-aspartic acid, zinc, fenugreek… Dù một số chất có bằng chứng khoa học sơ bộ hỗ trợ tăng nhẹ testosterone, nhưng chưa có nghiên cứu lâm sàng nào chứng minh hiệu quả vượt trội và an toàn khi sử dụng lâu dài.

Đặc biệt nguy hiểm là những sản phẩm đội lốt “tự nhiên” nhưng thực chất có trộn androgen tổng hợp (synthetic androgen) hoặc tiền chất hormone. Sử dụng lâu ngày có thể làm tuyến yên ngừng sản xuất LH và FSH (luteinizing hormone và follicle-stimulating hormone) – hai hormone kiểm soát chức năng tinh hoàn, dẫn đến suy tinh hoàn thứ phát.

Theo nghiên cứu của Cohen et al. (2015) công bố trên Drug Testing and Analysis, gần 15% các T-booster bán trực tuyến bị phát hiện có chứa hormone tổng hợp trái phép không ghi trên nhãn.

4. Steroid đồng hóa – Con đường tắt ngắn, hậu quả dài

Steroid đồng hóa (Anabolic-androgenic steroids – AAS) là dẫn xuất tổng hợp của testosterone. Khi sử dụng, AAS giúp tăng tổng hợp protein trong cơ, từ đó làm tăng cơ bắp nhanh chóng. Tuy nhiên, việc đưa testosterone ngoại sinh vào cơ thể khiến hệ trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn (HPG axis) bị ức chế mạnh mẽ, gây ra suy tinh hoàn (testicular atrophy), vô sinh (infertility) và rối loạn chức năng cương dương.

Theo nghiên cứu của Kanayama và cộng sự (2015) công bố trên The Lancet Psychiatry, những người lạm dụng AAS có nguy cơ rối loạn hành vi bạo lực, trầm cảm và mất chức năng sinh lý cao hơn gấp 3 lần người không dùng.

5. Trường hợp lâm sàng

Trường hợp 1: Anh N.M.T, 27 tuổi – nhân viên IT

Tập gym 2 năm, dùng combo pre-workout + T-booster + tiêm steroid ­“nhẹ nhàng” trong 3 tháng. Khám phát hiện tinh hoàn teo nhẹ, testosterone nội sinh giảm còn 6.5 nmol/L (ngưỡng bình thường 10.41–34.7 nmol/L), LH/FSH gần bằng 0. Anh mất ngủ triền miên, không còn hứng thú gần gũi. Sau khi ngưng toàn bộ chất và áp dụng liệu pháp điều chỉnh nội tiết, tâm lý và giấc ngủ, anh cải thiện rõ rệt sau 4 tháng.

Khuyến cáo của TS.BS.CK2 Trà Anh Duy: “Các sản phẩm tăng cơ không kiểm soát có thể làm đẹp hình thể nhanh nhưng phá nát hệ nội tiết và sinh lý nam. Giải pháp là trả tự do cho cơ thể khỏi chuỗi chất kích thích.”

rường hợp 2: Anh P.Q.V, 33 tuổi – chuyên viên tài chính

Sử dụng T-booster nhập khẩu không rõ nguồn gốc trong 8 tháng kèm chế độ ăn kiêng và tập luyện thiếu khoa học. Testosterone đo được là 9 nmol/L, sperm chỉ 5 triệu/ml (< WHO chuẩn), chức năng cương yếu, cùng tâm trạng sa sút. Sau 6 tháng điều trị bao gồm điều chỉnh nội tiết, chế độ sinh hoạt và trị liệu tâm thần kinh, mọi chỉ số cải thiện gần về giới hạn bình thường.
Khuyến cáo của BS Duy: “Không có sản phẩm nào “tự nhiên tuyệt đối” mà mạnh đến mức làm thay đổi sinh lý dễ dàng. Người dùng cần chọn sản phẩm minh bạch hoặc tốt nhất là bỏ hẳn.”

Khuyến cáo của BS Duy: “Không có thứ gì ‘tự nhiên 100%’ mà lại làm thay đổi sinh lý rõ rệt chỉ sau vài tuần. Bất cứ sản phẩm nào có tác dụng mạnh đều cần được kiểm soát y tế nghiêm ngặt.”

6. Hậu quả không chỉ ở sinh lý, mà còn ở tâm lý

Bên cạnh ảnh hưởng đến hormone và chức năng sinh dục, việc lệ thuộc vào thực phẩm bổ sung còn gây rối loạn hình ảnh cơ thể (muscle dysmorphia) – một dạng rối loạn ám ảnh hình thể, khiến người tập luôn cảm thấy “chưa đủ to, chưa đủ đẹp”, từ đó dẫn đến vòng xoắn lạm dụng chất kích thích và sống phụ thuộc vào “thuốc”.

Người dùng lâu ngày có thể mất tự tin nếu ngừng dùng, lo âu khi không thấy cơ bắp căng, từ đó ảnh hưởng đến cả mối quan hệ lứa đôi và chất lượng sống.

Kết luận

Thực phẩm bổ sung không phải là kẻ thù nếu được dùng đúng cách, dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Nhưng khi lạm dụng vì kỳ vọng quá mức, chạy theo hình thể mà bỏ qua sinh lý, hậu quả có thể khiến nam giới “đẹp hình, hỏng chức”. Cần nhấn mạnh rằng một cơ thể khỏe mạnh không chỉ là thân hình vạm vỡ, mà còn là nội tiết cân bằng, khả năng tình dục lành mạnh và tâm lý vững vàng.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)