Lão Hóa Sớm Ở Người Nhiễm HIV

---

Lão hóa là quá trình sinh học tự nhiên, nhưng ở người sống chung với HIV (People Living with HIV – PLWH), hiện tượng lão hóa diễn ra sớm và nhanh hơn so với dân số chung. Nhờ liệu pháp kháng virus hiệu quả (antiretroviral therapy – ART), tuổi thọ của người nhiễm HIV đã được cải thiện đáng kể. Tuy nhiên, một loạt các nghiên cứu cho thấy họ đối mặt với gánh nặng bệnh tật liên quan đến tuổi già từ rất sớm, thường từ tuổi 40 trở đi. Hiểu rõ cơ chế, hệ quả và giải pháp cho hiện tượng này là cần thiết trong chăm sóc toàn diện người bệnh HIV.

1. Tại sao người nhiễm HIV lại lão hóa nhanh hơn?

Cơ chế chính liên quan đến hiện tượng lão hóa sớm ở người nhiễm HIV là tình trạng viêm mạn tính mức độ thấp (chronic low-grade inflammation) và hoạt hóa miễn dịch kéo dài (persistent immune activation), ngay cả khi đã đạt tải lượng HIV dưới ngưỡng phát hiện. Theo nghiên cứu của Deeks và cộng sự (2013) trên Nature Medicine, hệ miễn dịch của PLWH liên tục bị kích thích, dẫn đến phá vỡ các cơ chế tái tạo tế bào, đẩy nhanh sự rối loạn chức năng của các cơ quan.

Bên cạnh đó, tổn thương do HIV gây ra trong giai đoạn nhiễm cấp và sự thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột (gut microbiome dysbiosis) cũng đóng vai trò thúc đẩy lão hóa tế bào. Các dấu ấn lão hóa sinh học (biological aging markers) như telomere ngắn, methyl hóa DNA bất thường được tìm thấy nhiều hơn ở PLWH.

2. Biểu hiện lão hóa sớm ở người nhiễm HIV

Lão hóa ở PLWH không chỉ là biểu hiện bên ngoài mà còn bao gồm các bệnh lý mãn tính xuất hiện sớm hơn như:

• Loãng xương (osteoporosis) và gãy xương sớm
• Rối loạn nhận thức nhẹ (HIV-associated neurocognitive disorder – HAND)
• Bệnh lý tim mạch (cardiovascular disease)
• Suy thận mạn (chronic kidney disease)
• Hội chứng chuyển hóa (metabolic syndrome)

Theo nghiên cứu của Guaraldi và cộng sự (2011) công bố trên Clinical Infectious Diseases, tuổi sinh học của người nhiễm HIV có thể lớn hơn từ 5 đến 10 tuổi so với tuổi thật.

3. Thuốc ARV và ảnh hưởng đến quá trình lão hóa

Thuốc ARV có vai trò thiết yếu trong kiểm soát HIV nhưng cũng có một số ảnh hưởng đến quá trình lão hóa. Một số thuốc ức chế men sao chép ngược (nucleoside reverse transcriptase inhibitors – NRTIs), đặc biệt là tenofovir disoproxil fumarate (TDF), liên quan đến giảm mật độ xương. Một số thuốc thế hệ cũ như stavudine, didanosine đã bị loại khỏi phác đồ do độc tính ty thể.

Tuy nhiên, các phác đồ hiện đại với tenofovir alafenamide (TAF), dolutegravir (DTG) cho thấy có độc tính thấp hơn và ít ảnh hưởng đến chuyển hóa. Theo báo cáo của WHO (2022), các phác đồ dựa trên DTG được khuyến cáo là lựa chọn hàng đầu để giảm tác dụng phụ lâu dài.

4. Các chỉ số cần tầm soát từ tuổi 40

Người nhiễm HIV nên bắt đầu tầm soát các vấn đề lão hóa từ sớm, với các xét nghiệm bao gồm:

• Đo mật độ xương (DEXA scan)
• Đánh giá chức năng nhận thức bằng các test như Montreal Cognitive Assessment (MoCA)
• Tầm soát lipid máu, đường huyết, chỉ số BMI
• Siêu âm tim định kỳ và đánh giá chức năng thận (creatinine, eGFR)

Theo nghiên cứu của Erlandson và cộng sự (2017) công bố trên Journal of the American Geriatrics Society, việc tầm soát sớm giúp làm chậm tiến trình lão hóa và cải thiện chất lượng sống cho PLWH trung niên.

5. Kỳ thị và lão hóa tâm lý

Kỳ thị xã hội (social stigma) là yếu tố thúc đẩy lão hóa tâm lý (psychological aging). PLWH thường sống trong trạng thái lo lắng, cô lập và mất kết nối xã hội – những yếu tố được chứng minh là làm tăng mức cortisol, gây tổn hại chức năng nhận thức và tim mạch. Một nghiên cứu tại Thái Lan do WHO tài trợ (2019) chỉ ra rằng nhóm PLWH có trải nghiệm kỳ thị cao có nguy cơ suy giảm nhận thức sớm hơn 3–5 năm so với nhóm không kỳ thị.

6. Mô hình chăm sóc sức khỏe tích hợp

Mô hình phòng khám đa khoa tích hợp (integrated multidisciplinary clinic) là lựa chọn phù hợp cho người nhiễm HIV lớn tuổi. Mô hình này kết hợp chuyên gia HIV, bác sĩ nội khoa, tâm lý, dinh dưỡng, vật lý trị liệu… để quản lý bệnh mạn tính và lão hóa hiệu quả.

7. Kết luận

Lão hóa sớm ở người nhiễm HIV là hiện tượng đã được khoa học xác nhận, phản ánh sự kết hợp giữa quá trình viêm mạn tính, tác dụng phụ thuốc, và các yếu tố xã hội – tâm lý. Dù HIV đã trở thành bệnh mạn tính có thể kiểm soát, nhưng PLWH cần được tiếp cận các mô hình chăm sóc toàn diện, bao gồm phòng ngừa lão hóa, theo dõi tâm thần kinh và cải thiện chất lượng sống. Việc phát hiện sớm và điều trị đồng thời các rối loạn liên quan đến lão hóa sẽ là yếu tố then chốt giúp họ sống khỏe mạnh, hạnh phúc và có tuổi thọ gần tương đương dân số chung.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)