Loét Dương Vật (N48.5 – Ulcer Of Penis)

---

Loét dương vật (ulcer of penis) là biểu hiện lâm sàng thường gặp trong nam khoa, liên quan đến nhiều nguyên nhân khác nhau như bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs), bệnh lý viêm da – niêm mạc, hoặc ác tính. Mã bệnh N48.5 trong phân loại ICD-10 chỉ rõ tình trạng tổn thương loét ở bề mặt niêm mạc dương vật, có thể gây đau, tiết dịch, chảy máu hoặc biến dạng và ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe tình dục và tâm lý bệnh nhân.

1. Phân loại nguyên nhân loét dương vật

1.1. Nguyên nhân nhiễm trùng

• Giang mai (Syphilis): Gây ra loét cứng không đau, đáy sạch, thường là tổn thương duy nhất – gọi là săng giang mai. Giai đoạn đầu dễ bị bỏ qua do triệu chứng nhẹ.
• Herpes sinh dục (Genital herpes): Do virus HSV, tạo nhiều mụn nước nhỏ tụ lại rồi vỡ ra, để lại loét nông đau rát, tái phát nhiều lần, kèm hạch bẹn sưng đau.
• Hạ cam mềm (Chancroid): Do Haemophilus ducreyi, gây loét sâu, bờ nham nhở, đau dữ dội, hạch bẹn hoá mủ. Hiếm gặp ở Việt Nam nhưng nên cảnh giác.
• U hạt bẹn (Granuloma inguinale): Gây loét rộng, đỏ tươi, dễ chảy máu, tiến triển chậm.
• Lao sinh dục: Ít gặp, tổn thương loét mãn tính khó lành, kèm hạch bẹn, thường có biểu hiện toàn thân như sốt nhẹ, sụt cân.

1.2. Nguyên nhân không nhiễm trùng

• Lichen planus dạng loét: Mạn tính, tổn thương bờ rõ, bề mặt sùi, có thể loét và ngứa.
• Bệnh Behçet: Loét niêm mạc sinh dục, tái đi tái lại, thường kèm loét miệng và viêm khớp.
• Viêm da kích ứng, bỏng hóa chất: Do sử dụng dung dịch vệ sinh, chất bôi không rõ nguồn gốc, tổn thương loét sau phỏng nhẹ.

1.3. Nguyên nhân ác tính

• Ung thư tế bào vảy (Squamous cell carcinoma – SCC): Loét dai dẳng, bờ gồ ghề, thâm nhiễm cứng, dễ chảy máu.
• Melanoma: Rất hiếm gặp ở dương vật, thường là mảng đen sẫm màu, có thể loét và dễ nhầm với nốt ruồi.

Nghiên cứu của Singh et al. (2017) công bố trên Indian Journal of Dermatology khảo sát hơn 300 ca loét dương vật, trong đó 40% do HSV, 25% do giang mai, 8% là ung thư.

2. Lâm sàng và phân biệt chẩn đoán

2.1. Đặc điểm tổn thương

• Loét nhiễm trùng: thường cấp tính, đau nhiều, đi kèm hạch bẹn.
• Loét ác tính: tiến triển chậm, không đau hoặc đau ít, bờ thâm nhiễm.
• Loét tự miễn hoặc viêm: kèm ngứa, xuất hiện nhiều nơi, liên quan các bệnh toàn thân.

2.2. Cận lâm sàng cần thiết

• Dark-field microscopy: phát hiện xoắn khuẩn giang mai.
• PCR HSV, HSV IgM/IgG: xác định nhiễm herpes sinh dục.
• VDRL, TPHA: chẩn đoán huyết thanh giang mai.
• Sinh thiết: rất quan trọng để loại trừ ung thư trong mọi trường hợp loét kéo dài trên 3 tuần không lành.
• HIV test, xét nghiệm các STI khác (gonorrhea, chlamydia): nếu nghi ngờ bệnh phối hợp.

3. Trường hợp lâm sàng thực tế

3.1. Trường hợp giang mai giai đoạn đầu

Anh N.V.H., 32 tuổi, nhân viên IT, đến Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health vì phát hiện vết loét đơn độc ở rãnh quy đầu, không đau, xuất hiện 10 ngày. Khám ghi nhận loét đáy sạch, cứng. Hạch bẹn hai bên to, không đau. Xét nghiệm VDRL (+), TPHA (+). TS.BS.CK2 Trà Anh Duy chẩn đoán giang mai giai đoạn đầu và điều trị bằng 1 liều benzathine penicillin G. Loét lành sau 7 ngày, hạch giảm dần.

3.2. Trường hợp SCC loét tiến triển

Ông P.M.K., 70 tuổi, đến khám vì loét không lành vùng quy đầu suốt 3 tháng. Vết loét đường kính 2,5 cm, đáy sùi, thâm nhiễm, không đau. Bệnh nhân có tiền sử hút thuốc lá, không cắt bao quy đầu. Sinh thiết cho kết quả SCC biệt hóa cao. Chụp MRI không thấy di căn xa. Bệnh nhân được chỉ định cắt dương vật bán phần tại bệnh viện và chuyển điều trị ung thư.

4. Điều trị theo nhóm nguyên nhân

4.1. Nhiễm trùng

• Syphilis: penicillin G 2.4 triệu đơn vị IM (hoặc doxycycline 100 mg x 14 ngày nếu dị ứng)
• Herpes: acyclovir 400 mg x 3 lần/ngày trong 7–10 ngày (có thể kéo dài nếu tái phát nhiều lần)
• Chancroid: azithromycin 1 g liều duy nhất hoặc ceftriaxone 250 mg IM
• Granuloma inguinale: doxycycline 100 mg x 2 lần/ngày trong 21 ngày

4.2. Không nhiễm trùng

• Lichen planus: corticoid tại chỗ, phối hợp tacrolimus hoặc pimecrolimus
• Behçet: corticosteroid toàn thân, colchicine, đôi khi cần thuốc sinh học (anti-TNF)
• Viêm da tiếp xúc: loại bỏ tác nhân gây viêm, bôi corticoid nhóm thấp – trung bình

4.3. Ác tính

• SCC: phẫu thuật triệt căn (bán phần hoặc toàn bộ dương vật)
• Xạ trị hoặc hóa trị: nếu u lớn, xâm lấn hoặc không còn khả năng bảo tồn

Cubilla et al. (2011) trên Urologic Oncology nhấn mạnh, trong các ca loét không lành sau 3 tuần, sinh thiết nên được thực hiện càng sớm càng tốt để chẩn đoán sớm SCC.

5. Biến chứng và tiên lượng

5.1. Biến chứng thường gặp

• Sẹo xơ, dính bao quy đầu
• Biến dạng dương vật, hẹp lỗ tiểu
• Viêm niệu đạo ngược dòng
• Nguy cơ lây bệnh cho bạn tình nếu nguyên nhân là STI
• Chuyển thành tổn thương ác tính nếu viêm – loét kéo dài không điều trị

5.2. Tiên lượng

• Loét do HSV, giang mai: thường lành nhanh sau điều trị đúng
• Loét Behçet: dễ tái phát nhưng không để lại sẹo nặng
• SCC: tiên lượng phụ thuộc độ xâm lấn, giai đoạn và đáp ứng phẫu thuật – điều trị bổ sung

6. Phòng ngừa và quản lý dài hạn

• Sử dụng bao cao su đúng cách
• Kiểm tra và điều trị đồng thời bạn tình nếu có bệnh STI
• Tránh tự bôi thuốc không rõ nguồn gốc lên tổn thương
• Tầm soát định kỳ nếu có tiền sử tổn thương sinh dục lâu lành
• Tư vấn tâm lý, nâng cao nhận thức về nguy cơ ung thư dương vật ở người lớn tuổi

WHO (2022) khuyến cáo tăng cường tiếp cận dịch vụ STI tại cơ sở y tế ban đầu, kết hợp giáo dục cộng đồng và xét nghiệm định kỳ để giảm thiểu tỷ lệ biến chứng do chẩn đoán muộn.

7. Kết luận

Loét dương vật là triệu chứng không đặc hiệu nhưng lại mang giá trị chẩn đoán cao, giúp nhận diện sớm các bệnh lý lây qua đường tình dục, bệnh lý miễn dịch và ung thư. Khai thác kỹ tiền sử, khám toàn diện và sử dụng cận lâm sàng đúng thời điểm giúp phân biệt nguyên nhân và định hướng điều trị. Mỗi nguyên nhân loét đòi hỏi chiến lược điều trị riêng biệt, trong đó ung thư luôn cần được loại trừ sớm. Theo dõi sát sau điều trị và can thiệp sớm giúp ngăn biến chứng nặng và bảo tồn chức năng sinh lý cũng như thẩm mỹ cho người bệnh.

Tài liệu tham khảo

1. Singh, A., et al. (2017). Clinical and etiological profile of genital ulcers: A prospective study. Indian Journal of Dermatology, 62(6), 635–640.
2. Cubilla, A. L., et al. (2011). Penile squamous cell carcinoma: pathological features and management. Urologic Oncology, 29(6), 705–710.
3. World Health Organization (WHO). (2022). Guidelines on the management of sexually transmitted infections.