Người Lưỡng Ái (Ambiphilic)

---

Người lưỡng ái (ambiphilic) là thuật ngữ dùng để mô tả những cá nhân có sự hấp dẫn tình dục và/hoặc tình cảm đối với cả nam giới và nữ giới, hoặc đối với cả người mang đặc điểm nam tính và người mang đặc điểm nữ tính. Đây là một khái niệm mang tính mô tả khoa học, tập trung vào phạm vi đối tượng bị thu hút hơn là bản dạng giới hay giới tính sinh học của cá nhân. Người lưỡng ái có thể đồng thời trải nghiệm mức độ hấp dẫn khác nhau với từng giới, và xu hướng này có thể dao động theo thời gian hoặc bối cảnh.

1. Định nghĩa và phân biệt thuật ngữ

Từ ambiphilia bắt nguồn từ tiếng Latin “ambi” (cả hai) và tiếng Hy Lạp “philia” (tình yêu, sự yêu thích). Thuật ngữ này thường được sử dụng trong nghiên cứu khoa học thay vì từ thông dụng “song tính” (bisexual), nhằm nhấn mạnh yếu tố khách quan và tránh hàm ý xã hội.

Phân biệt một số thuật ngữ liên quan:

• Ambiphilic: Bị hấp dẫn tình dục và/hoặc tình cảm với cả nam và nữ.
• Bisexual: Thuật ngữ phổ biến hơn trong xã hội, mô tả tương tự ambiphilic nhưng mang tính bản sắc cộng đồng nhiều hơn.

• Pansexual: Bị hấp dẫn không phụ thuộc vào giới hoặc bản dạng giới, có thể vượt qua ranh giới nhị nguyên nam – nữ.
• Androphilic: Bị hấp dẫn chủ yếu bởi nam giới.
• Gynephilic: Bị hấp dẫn chủ yếu bởi nữ giới.

2. Cơ sở sinh học và yếu tố hình thành

2.1. Yếu tố di truyền và hormone tiền sản

Các nghiên cứu về di truyền và hormone trong giai đoạn bào thai cho thấy xu hướng lưỡng ái cũng chịu ảnh hưởng từ sự tương tác phức tạp giữa gen và môi trường nội tiết.
Theo nghiên cứu của Sanders và cộng sự (2017) công bố trên Scientific Reports, một số biến thể gen liên quan đến xu hướng tình dục ở cả nam và nữ có thể góp phần vào phổ hấp dẫn tình dục bao gồm ambiphilia.

2.2. Cấu trúc và chức năng não

Một số nghiên cứu hình ảnh học thần kinh cho thấy người lưỡng ái có phản ứng thần kinh trung gian giữa kiểu phản ứng của nhóm ưa nam (androphilic) và ưa nữ (gynephilic), đặc biệt ở vùng hạch hạnh nhân (amygdala) và vỏ não trước trán (prefrontal cortex) – các khu vực liên quan tới xử lý cảm xúc và ham muốn tình dục.

3. Góc nhìn tâm lý – xã hội

Người lưỡng ái thường đối mặt với những thách thức đặc thù:

• Kỳ thị kép (double stigma): Có thể bị định kiến từ cả cộng đồng dị tính và cộng đồng đồng tính.
• Sự hoài nghi xu hướng: Một số người lưỡng ái bị cho là “đang ở giai đoạn quá độ” hoặc “chưa xác định rõ”, dẫn tới áp lực tâm lý.
• Tính linh hoạt và dao động: Mức độ hấp dẫn với từng giới có thể thay đổi theo thời gian, mối quan hệ hoặc trải nghiệm cá nhân.

Theo nghiên cứu của Ross và cộng sự (2010) công bố trên American Journal of Public Health, người lưỡng ái có tỷ lệ lo âu và trầm cảm cao hơn so với nhóm chỉ ưa một giới, một phần do thiếu sự công nhận và hỗ trợ xã hội.

4. Đo lường xu hướng lưỡng ái

Các công cụ đánh giá xu hướng tình dục hiện đại thường tách bạch ba yếu tố:

• Bản dạng giới (gender identity).
• Hành vi tình dục (sexual behavior).
• Hấp dẫn tình dục (sexual attraction).

Một số công cụ phổ biến:

• Kinsey Scale: Cho phép đánh giá mức độ hấp dẫn theo thang 0–6, trong đó các mức 2–4 thường phản ánh phổ ambiphilia.

• Klein Sexual Orientation Grid (KSOG): Đánh giá nhiều chiều, bao gồm hiện tại, quá khứ và lý tưởng.
• Ambiphilia–Monophilia Index: Thang đo chuyên biệt cho nghiên cứu phổ hấp dẫn hai giới.

5. Sức khỏe tình dục và nhu cầu y tế

Người lưỡng ái, tùy thuộc vào hành vi tình dục cụ thể, có thể đối mặt với nguy cơ sức khỏe tương tự hoặc cao hơn so với các nhóm xu hướng khác:

• Nguy cơ bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs): Đặc biệt nếu quan hệ với nhiều bạn tình thuộc cả hai giới mà không dùng biện pháp an toàn.
• Sức khỏe tâm thần: Stress thiểu số (minority stress) do kỳ thị kép làm tăng nguy cơ rối loạn lo âu, trầm cảm.
• Tiếp cận dịch vụ y tế: Cần đảm bảo môi trường thân thiện, bảo mật và không phân biệt đối xử.

Theo nghiên cứu của Jeffries IV và cộng sự (2014) công bố trên American Journal of Public Health, nam lưỡng ái có tỷ lệ xét nghiệm HIV thấp hơn so với nhóm nam đồng tính, dù nguy cơ phơi nhiễm tương đương hoặc cao hơn.

6. Khía cạnh văn hóa và lịch sử

Ambiphilia đã được ghi nhận trong nhiều nền văn hóa cổ đại và hiện đại:

• Ở Hy Lạp và La Mã cổ đại, quan hệ tình dục với cả hai giới ở một số tầng lớp là điều bình thường.
• Một số xã hội bản địa chấp nhận tính linh hoạt tình dục như một phần của vòng đời hoặc nghi lễ trưởng thành.

Theo nghiên cứu của Herdt (1997) công bố trên Annual Review of Anthropology, sự thể hiện ambiphilia phụ thuộc nhiều vào chuẩn mực giới, cấu trúc quyền lực và quan niệm đạo đức của từng cộng đồng.

7. Thách thức và cơ hội trong nghiên cứu

7.1. Thách thức

• Khó xác định ranh giới rõ rệt giữa ambiphilia và các xu hướng khác.
• Dễ bị sai lệch báo cáo do áp lực xã hội hoặc tự kỳ thị.

7.2. Cơ hội

• Nghiên cứu ambiphilia giúp hiểu rõ hơn về phổ xu hướng tình dục con người.
• Mở ra hướng tiếp cận linh hoạt và toàn diện trong y tế, giáo dục giới tính và chính sách xã hội.

8. Kết luận

Người lưỡng ái (ambiphilic) là nhóm cá nhân bị hấp dẫn tình dục và/hoặc tình cảm đối với cả nam và nữ, với mức độ có thể thay đổi theo thời gian và bối cảnh. Đây là một phần của sự đa dạng tình dục tự nhiên, được hình thành từ sự kết hợp giữa yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội. Việc nhận diện, tôn trọng và hỗ trợ nhóm này không chỉ mang ý nghĩa nhân văn mà còn là yêu cầu cần thiết để nâng cao sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy môi trường xã hội hòa nhập.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)