Prolactin Và Chức Năng Tình Dục Nam Giới

---

Trong nhận thức phổ thông, prolactin thường được xem là hormone gắn liền với phụ nữ, đặc biệt là chức năng tiết sữa sau sinh. Nhưng ít ai biết rằng prolactin cũng có mặt trong cơ thể nam giới và giữ vai trò không nhỏ trong hoạt động tình dục. Ở mức bình thường, prolactin tham gia điều hòa hệ thần kinh – nội tiết, góp phần tạo nên nhịp điệu sinh lý tình dục. Tuy nhiên, khi nồng độ prolactin tăng cao hoặc hạ thấp bất thường, hàng loạt vấn đề về ham muốn, cương dương và xuất tinh có thể xuất hiện, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe sinh lý nam giới.

1. Prolactin là gì và cơ thể nam giới tạo ra nó như thế nào?

Prolactin là một hormone peptide, được tiết ra chủ yếu từ thùy trước tuyến yên (anterior pituitary gland). Bình thường, prolactin trong huyết thanh nam giới dao động từ 2–20 ng/mL (tương đương 40–400 mIU/L). Cơ chế kiểm soát prolactin rất đặc biệt: dopamine từ vùng hạ đồi (hypothalamus) đóng vai trò ức chế chính. Nghĩa là nếu tín hiệu dopamine giảm, prolactin sẽ tăng.

Ngoài ra, các yếu tố như stress, giấc ngủ, gắng sức, tình dục và thậm chí một số thuốc (như thuốc chống trầm cảm, thuốc an thần) cũng có thể ảnh hưởng đến nồng độ prolactin. Điều này giải thích vì sao trong nhiều tình huống lâm sàng, prolactin trở thành chỉ số quan trọng khi đánh giá chức năng sinh dục nam.

Theo nghiên cứu của Serri và cộng sự (2003) công bố trên Annals of Internal Medicine, khoảng 10–15% bệnh nhân nam đến khám vì rối loạn cương hoặc giảm ham muốn có nồng độ prolactin cao hơn bình thường.

2. Prolactin và ham muốn tình dục nam

Ham muốn tình dục (libido) ở nam giới chịu ảnh hưởng chính từ testosterone – hormone sinh dục nam. Tuy nhiên, prolactin cũng có vai trò gián tiếp. Khi prolactin tăng cao (hyperprolactinemia), nó ức chế GnRH (gonadotropin-releasing hormone) từ vùng hạ đồi, dẫn đến giảm tiết LH (luteinizing hormone) và FSH (follicle-stimulating hormone), khiến tinh hoàn sản xuất testosterone ít đi.

Nồng độ testosterone giảm đồng nghĩa ham muốn giảm. Đó là lý do nhiều bệnh nhân có prolactin cao thường than phiền rằng họ “không còn cảm giác muốn gần gũi”.

Theo nghiên cứu của Corona và cộng sự (2007) công bố trên Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, trong 1.012 nam giới đến khám vì rối loạn tình dục, có 11% trường hợp hyperprolactinemia. Nhóm này có nồng độ testosterone toàn phần trung bình 9,5 nmol/L, thấp hơn 30% so với nhóm bình thường (13,6 nmol/L), kèm giảm ham muốn tình dục rõ rệt.

3. Prolactin và rối loạn cương dương

Rối loạn cương dương (erectile dysfunction – ED) là tình trạng dương vật không đủ cứng hoặc không duy trì được cương để giao hợp. Ngoài nguyên nhân mạch máu, thần kinh, nội tiết thì prolactin tăng cao cũng là một yếu tố quan trọng.

Cơ chế liên quan đến việc prolactin tăng → testosterone giảm → mất cân bằng nitric oxide (NO) trong thể hang (corpus cavernosum). NO là chất trung gian giúp mạch máu giãn, máu dồn vào dương vật. Khi testosterone thấp và prolactin cao, khả năng giãn mạch giảm, dẫn đến rối loạn cương.

Theo nghiên cứu của Shabsigh và cộng sự (2004) công bố trên Urology, trong nhóm 2.200 nam giới bị rối loạn cương, 5% có prolactin cao hơn 25 ng/mL, và nhóm này có mức độ rối loạn cương nặng hơn, khó đáp ứng với thuốc ức chế PDE5 như sildenafil.

4. Prolactin và rối loạn xuất tinh

Prolactin còn tham gia vào cơ chế xuất tinh. Ngay sau cực khoái (orgasm), prolactin tăng vọt, tạo nên “thời kỳ trơ” (refractory period) – khoảng thời gian nam giới không thể cương hoặc xuất tinh ngay lần kế tiếp. Đây là hiện tượng sinh lý bình thường.

Tuy nhiên, khi prolactin tăng mạn tính, nó ảnh hưởng đến phản xạ xuất tinh. Một số bệnh nhân gặp khó khăn trong việc đạt cực khoái (delayed ejaculation) hoặc thậm chí mất cực khoái (anorgasmia).

Theo nghiên cứu của Rowland và cộng sự (2009) công bố trên Journal of Sexual Medicine, có đến 22% bệnh nhân nam bị hyperprolactinemia gặp rối loạn xuất tinh, trong khi tỷ lệ này ở nhóm bình thường chỉ là 6%.

5. Prolactin và khả năng sinh sản nam

Không chỉ ảnh hưởng đến ham muốn và khả năng cương, prolactin còn liên quan đến chất lượng tinh trùng. Prolactin cao làm giảm sản xuất testosterone và FSH, dẫn đến tinh hoàn suy giảm khả năng sinh tinh (spermatogenesis).

Theo nghiên cứu của Matsumoto và cộng sự (1985) công bố trên Fertility and Sterility, trong 50 nam giới bị hyperprolactinemia, có đến 40% có mật độ tinh trùng dưới 15 triệu/mL (bình thường >15 triệu/mL), và 35% có tỷ lệ di động tiến tới dưới 30%.

Điều này chứng minh rằng prolactin cao không chỉ gây rối loạn tình dục mà còn có thể góp phần gây vô sinh nam.

6. Trường hợp lâm sàng tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health

Trường hợp 1: Giảm ham muốn và rối loạn cương do prolactin cao

Anh L, 34 tuổi, nhân viên ngân hàng, đến khám vì giảm ham muốn tình dục và khó duy trì cương trong 6 tháng. Anh không có bệnh mạn tính, không hút thuốc, nhưng thường xuyên căng thẳng công việc.

• Xét nghiệm: Testosterone toàn phần 8,7 nmol/L (bình thường 10–35), Prolactin 32 ng/mL (bình thường <20).
• Siêu âm tinh hoàn: kích thước bình thường, không có u.
• MRI não: không phát hiện u tuyến yên.

Bệnh nhân được chẩn đoán hyperprolactinemia mức độ vừa, không do u tuyến yên. Sau 2 tháng điều trị bằng thuốc điều hòa dopaminergic và tư vấn tâm lý, prolactin giảm còn 18 ng/mL, testosterone tăng lên 12,9 nmol/L, tình trạng ham muốn và cương cải thiện rõ rệt.

Khuyến cáo của TS.BS.CK2 Trà Anh Duy: “Không phải cứ prolactin cao là ung thư hoặc u tuyến yên. Rất nhiều trường hợp do stress hoặc thuốc. Điều quan trọng là chẩn đoán đúng nguyên nhân và điều chỉnh kịp thời.”

Trường hợp 2: Vô sinh nam liên quan đến prolactin cao

Anh P.V.H, 40 tuổi, kết hôn 5 năm chưa có con, đến khám tại Trung tâm với tình trạng ham muốn giảm, xuất tinh khó.

• Xét nghiệm: Testosterone toàn phần 7,9 nmol/L (bình thường 10–35), Prolactin 41 ng/mL (bình thường <20).
• Tinh dịch đồ: thể tích 1,4 mL (bình thường >1,5), mật độ tinh trùng 9 triệu/mL (bình thường >15), tỷ lệ di động tiến tới 22% (bình thường >40).
• MRI não: phát hiện microadenoma tuyến yên đường kính 5 mm.

Chẩn đoán: vô sinh nam trên nền hyperprolactinemia do u tuyến yên nhỏ. Bệnh nhân được điều trị bằng cabergoline – thuốc đồng vận dopamine. Sau 4 tháng, prolactin giảm còn 12 ng/mL, testosterone tăng lên 13,4 nmol/L, tinh dịch đồ cải thiện mật độ lên 18 triệu/mL.

Khuyến cáo của TS.BS.CK2 Trà Anh Duy: “Xuất tinh khó và vô sinh nam có thể liên quan đến prolactin cao. Trong nhiều trường hợp, điều trị nội tiết đúng cách giúp phục hồi khả năng sinh sản.”

7. Kết luận

Prolactin không chỉ là hormone của phụ nữ mà còn đóng vai trò quan trọng trong đời sống tình dục nam giới. Khi prolactin tăng cao bất thường, nam giới có thể gặp hàng loạt vấn đề: giảm ham muốn, rối loạn cương, rối loạn xuất tinh và suy giảm chất lượng tinh trùng. Dưới góc độ y học khách quan, prolactin cần được xem như một chỉ số quan trọng trong đánh giá chức năng tình dục và sinh sản nam giới. Việc thăm khám sớm, xét nghiệm hormone đầy đủ và can thiệp kịp thời sẽ giúp phát hiện nguyên nhân, từ đó điều trị hiệu quả và duy trì chất lượng cuộc sống tình dục cũng như khả năng sinh sản cho người đàn ông.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)