Rối Loạn Căng Thẳng Sau Chấn Thương (PTSD)

---

Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (Post-traumatic stress disorder – PTSD) là một rối loạn tâm thần phức tạp có thể phát triển sau khi một người trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện đau thương, kinh hoàng. Sự kiện này có thể là một trải nghiệm cá nhân (ví dụ: tấn công bạo lực, tai nạn nghiêm trọng, lạm dụng) hoặc chứng kiến một sự kiện đau thương xảy ra với người khác (ví dụ: chiến tranh, thiên tai).

Tiêu chuẩn chẩn đoán PTSD

Để được chẩn đoán mắc PTSD, một người phải đáp ứng các tiêu chuẩn sau đây theo DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition):

1. Sự kiện chấn thương (Traumatic event): Người bệnh đã trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện chấn thương, đe dọa đến tính mạng hoặc sự toàn vẹn cơ thể của bản thân hoặc người khác.
2. Các triệu chứng xâm nhập (Intrusion symptoms): Có ít nhất một trong các triệu chứng sau:
   • Ký ức tái diễn, không tự nguyện và xâm nhập về sự kiện chấn thương.
   • Ác mộng tái diễn về sự kiện chấn thương.
   • Cảm giác hoặc hành động như thể sự kiện chấn thương đang xảy ra trở lại (flashback).
   • Khó chịu tâm lý dữ dội hoặc phản ứng sinh lý khi tiếp xúc với các yếu tố gợi nhớ đến sự kiện chấn thương.
3. Các triệu chứng né tránh (Avoidance symptoms): Có ít nhất một trong các triệu chứng sau:
   • Cố gắng tránh né những ký ức, suy nghĩ hoặc cảm xúc liên quan đến sự kiện chấn thương.
   • Cố gắng tránh né những người, địa điểm, hoạt động hoặc tình huống gợi nhớ đến sự kiện chấn thương.
4. Các triệu chứng thay đổi tiêu cực về nhận thức và tâm trạng (Negative alterations in cognitions and mood): Có ít nhất hai trong các triệu chứng sau:
   • Không có khả năng nhớ lại một phần quan trọng của sự kiện chấn thương.
   • Những niềm tin hoặc kỳ vọng tiêu cực dai dẳng và phóng đại về bản thân, người khác hoặc thế giới.
   • Cảm giác tội lỗi hoặc xấu hổ dai dẳng về sự kiện chấn thương hoặc hậu quả của nó.
   • Giảm hứng thú hoặc tham gia vào các hoạt động quan trọng.
   • Cảm giác xa lánh hoặc cô lập với người khác.
   • Không có khả năng trải nghiệm cảm xúc tích cực.
5. Các triệu chứng tăng kích thích (Hyperarousal symptoms): Có ít nhất hai trong các triệu chứng sau:
   • Dễ bị giật mình hoặc phản ứng quá mức.
   • Cáu kỉnh hoặc tức giận.
   • Hành vi tự hủy hoại hoặc liều lĩnh.
   • Luôn trong trạng thái cảnh giác cao độ.
   • Khó tập trung.
   • Khó ngủ.
6. Thời gian và ảnh hưởng: Các triệu chứng phải kéo dài hơn một tháng và gây ra những ảnh hưởng đáng kể đến cuộc sống hàng ngày của người bệnh.

Triệu chứng của PTSD

Các triệu chứng của PTSD thường xuất hiện trong vòng vài tuần hoặc vài tháng sau sự kiện đau thương, nhưng đôi khi có thể xuất hiện muộn hơn. Các triệu chứng này có thể được chia thành bốn nhóm chính, tương ứng với các tiêu chuẩn chẩn đoán đã nêu trên.

Nguyên nhân gây ra PTSD

Nguyên nhân chính xác gây ra PTSD vẫn chưa được hiểu đầy đủ, nhưng người ta tin rằng có sự kết hợp của các yếu tố di truyền, tâm lý và môi trường góp phần vào sự phát triển của rối loạn này.

Các yếu tố nguy cơ của PTSD

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển PTSD sau một sự kiện đau thương, bao gồm:

• Mức độ nghiêm trọng của sự kiện: Sự kiện càng nghiêm trọng, nguy cơ mắc PTSD càng cao.
• Tiền sử rối loạn tâm thần: Những người có tiền sử rối loạn tâm thần, đặc biệt là rối loạn lo âu hoặc trầm cảm, có nguy cơ cao hơn.
• Thiếu sự hỗ trợ xã hội: Những người không có sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè hoặc cộng đồng có nguy cơ cao hơn.
• Cơ chế đối phó kém: Những người có cơ chế đối phó kém với căng thẳng có nguy cơ cao hơn.

Điều trị PTSD

Hiện nay có nhiều phương pháp điều trị PTSD hiệu quả, bao gồm:

• Liệu pháp tâm lý (Psychotherapy): Liệu pháp tâm lý là phương pháp điều trị chính cho PTSD. Các loại liệu pháp tâm lý khác nhau có thể được sử dụng, bao gồm:
  • Liệu pháp phơi nhiễm (Exposure therapy): Giúp người bệnh đối mặt với những ký ức và cảm xúc liên quan đến sự kiện đau thương một cách an toàn và dần dần.
  • Liệu pháp nhận thức – hành vi (Cognitive-behavioral therapy – CBT): Giúp người bệnh xác định và thay đổi những suy nghĩ và hành vi tiêu cực liên quan đến sự kiện đau thương.
  • Liệu pháp giải mẫn cảm và tái xử lý chuyển động mắt (Eye movement desensitization and reprocessing – EMDR): Sử dụng các chuyển động mắt kết hợp với việc hồi tưởng lại sự kiện đau thương để giúp người bệnh xử lý và giảm bớt các triệu chứng.
• Thuốc (Medication): Thuốc có thể được sử dụng để giúp giảm bớt các triệu chứng của PTSD, chẳng hạn như lo âu, trầm cảm hoặc khó ngủ. Tuy nhiên, thuốc không phải là phương pháp điều trị duy nhất và thường được sử dụng kết hợp với liệu pháp tâm lý.

Phòng ngừa PTSD

Không có cách nào chắc chắn để ngăn ngừa PTSD, nhưng có một số điều có thể làm để giảm nguy cơ phát triển rối loạn này sau một sự kiện đau thương:

• Tìm kiếm sự hỗ trợ: Nói chuyện với gia đình, bạn bè hoặc chuyên gia tâm lý để được hỗ trợ về mặt tinh thần.

• Tham gia các nhóm hỗ trợ: Chia sẻ kinh nghiệm với những người khác đã trải qua những sự kiện tương tự có thể giúp bạn cảm thấy được thấu hiểu và hỗ trợ.
• Học cách đối phó với căng thẳng: Tìm hiểu các kỹ thuật thư giãn, chánh niệm hoặc các phương pháp đối phó khác để giúp bạn quản lý căng thẳng.
• Chăm sóc bản thân: Đảm bảo bạn ngủ đủ giấc, ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên.

Ảnh hưởng của PTSD

PTSD có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người bệnh. Nó có thể dẫn đến các vấn đề như:

• Trầm cảm (Depression)
• Rối loạn lo âu (Anxiety disorders)
• Lạm dụng chất gây nghiện (Substance abuse)
• Các vấn đề về giấc ngủ (Sleep problems)
• Các vấn đề về tim mạch (Cardiovascular problems)
• Các vấn đề về tiêu hóa (Digestive problems)
• Các vấn đề về hệ miễn dịch (Immune system problems)

Nghiên cứu về PTSD

Các nhà nghiên cứu trên khắp thế giới đang nỗ lực tìm hiểu thêm về PTSD, bao gồm nguyên nhân, cơ chế bệnh sinh và các phương pháp điều trị mới. Một số nghiên cứu đáng chú ý bao gồm:

• Nghiên cứu về vai trò của di truyền trong PTSD.
• Nghiên cứu về ảnh hưởng của PTSD đến não bộ.
• Nghiên cứu về hiệu quả của các phương pháp điều trị mới cho PTSD.

Kết luận

PTSD là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng có thể gây ra những ảnh hưởng to lớn đến cuộc sống của người bệnh. Tuy nhiên, với sự giúp đỡ và điều trị đúng cách, nhiều người mắc PTSD có thể hồi phục và sống một cuộc sống khỏe mạnh và hạnh phúc.

Tài liệu tham khảo

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
2. National Institute ¹ of Mental Health. (n.d.). Post-traumatic stress disorder (PTSD).  
3. van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma.