So Sánh Các Mô Hình Thân – Tâm – Trí, Tâm – Sinh – Xã Và Định Nghĩa Sức Khỏe

---

So sánh giữa mô hình Thân – Tâm – Trí, Tâm – Sinh – Xã, và định nghĩa sức khỏe của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) giúp hiểu rõ cách mỗi mô hình tiếp cận khái niệm về sức khỏe toàn diện. Theo WHO, “Sức khỏe không chỉ là tình trạng không có bệnh tật hay tàn tật mà còn là trạng thái hoàn toàn về thể chất, tinh thần và xã hội” (WHO Constitution, 1948). Mỗi mô hình đều có những điểm tương đồng và khác biệt so với định nghĩa sức khỏe của WHO.

1. Mô Hình Thân – Tâm – Trí và Định Nghĩa Sức Khỏe của WHO

• Sự tương đồng:
  • Mô hình Thân – Tâm – Trí và định nghĩa sức khỏe của WHO đều nhấn mạnh đến sự kết hợp giữa thể chất (sức khỏe cơ thể), tâm lý (cảm xúc, tinh thần), và yếu tố phi vật chất. Trong Thân – Tâm – Trí, yếu tố Trí đại diện cho tinh thần, ý thức, và đôi khi là khía cạnh tâm linh. Điều này tương ứng với cách WHO định nghĩa sức khỏe bao gồm cả thể chất, tinh thần, và xã hội, với tinh thần ám chỉ đến sức khỏe tâm lý và cảm xúc của mỗi người.
  • Theo Sulmasy (2002), sức khỏe toàn diện theo mô hình Thân – Tâm – Trí có nghĩa là đạt được sự hài hòa giữa ba yếu tố này, tương tự như việc WHO xem xét sức khỏe là sự hoàn thiện về các khía cạnh thể chất, tinh thần và xã hội, chứ không đơn thuần là không có bệnh.

• Sự khác biệt:
  • Yếu tố tâm linh trong mô hình Thân – Tâm – Trí: Một trong những điểm đặc biệt của Thân – Tâm – Trí là yếu tố Trí, được nhiều tài liệu cho rằng bao gồm khía cạnh tâm linh. Điều này vượt ra khỏi định nghĩa của WHO vì WHO không đề cập đến yếu tố tâm linh. Mặc dù sức khỏe tinh thần được WHO công nhận là phần quan trọng trong sức khỏe tổng thể, nhưng không có định nghĩa nào chính thức của WHO bao hàm các yếu tố tâm linh hoặc ý thức siêu hình.
  • Phát triển cá nhân và ý nghĩa sống: Thân – Tâm – Trí không chỉ dừng lại ở khái niệm sức khỏe mà còn tập trung vào sự phát triển cá nhân, hạnh phúc nội tâm và tìm kiếm ý nghĩa sống. Đây là điểm khác biệt lớn với WHO, vốn chỉ tập trung vào tình trạng khỏe mạnh về thể chất, tinh thần và xã hội.

2. Mô Hình Tâm – Sinh – Xã và Định Nghĩa Sức Khỏe của WHO

• Sự tương đồng:
  • Mô hình Tâm – Sinh – Xã và định nghĩa sức khỏe của WHO đều nhận thức sức khỏe là kết quả của sự tác động lẫn nhau giữa sinh học (thể chất), tâm lý (tinh thần), và xã hội. Engel (1977), người đề xuất mô hình Tâm – Sinh – Xã, nhấn mạnh rằng sức khỏe không chỉ là trạng thái không có bệnh, mà còn là trạng thái toàn diện phụ thuộc vào nhiều yếu tố tác động qua lại. Điều này gần giống với cách WHO nhìn nhận sức khỏe là trạng thái hoàn toàn về thể chất, tinh thần và xã hội, chứ không đơn giản là không có bệnh tật.
  • Mô hình Tâm – Sinh – Xã đã được ứng dụng rộng rãi trong y học để đánh giá các bệnh mãn tính, tâm lý, và sức khỏe tinh thần, nhấn mạnh mối quan hệ chặt chẽ giữa cơ thể và môi trường xã hội của mỗi cá nhân. Đây là điểm tương đồng với WHO khi xem sức khỏe là sự kết hợp của các yếu tố này để đạt được trạng thái khỏe mạnh.
• Sự khác biệt:
  • Trọng tâm vào cơ chế sinh học: Mặc dù cả hai đều đề cao tầm quan trọng của yếu tố xã hội và tâm lý, Tâm – Sinh – Xã vẫn tập trung mạnh vào sinh học, điều trị và can thiệp y học dựa trên cơ sở sinh lý. Trong khi đó, định nghĩa sức khỏe của WHO không thiên về bất kỳ yếu tố nào mà xem tất cả các yếu tố thể chất, tinh thần và xã hội đều quan trọng như nhau.
  • Cách tiếp cận trong điều trị: Định nghĩa của WHO chủ yếu tập trung vào sức khỏe như một trạng thái đạt được và duy trì, trong khi mô hình Tâm – Sinh – Xã chú trọng nhiều hơn vào việc chẩn đoán và điều trị bệnh dựa trên các yếu tố sinh học, tâm lý, và xã hội. WHO không chỉ ra phương pháp điều trị cụ thể, trong khi Tâm – Sinh – Xã được ứng dụng mạnh mẽ trong y học và tâm lý học để đưa ra phác đồ điều trị cho từng cá nhân dựa trên các yếu tố đa chiều này (Gatchel et al., 2007, Psychological Bulletin).

3. So Sánh Tổng Quan Cả Ba Cách Tiếp Cận

• Mô hình Thân – Tâm – Trí:
  • Tập trung vào sự hài hòa bên trong giữa thể chất, tinh thần, và tâm linh, nhằm đạt được sự phát triển cá nhân và sức khỏe toàn diện.
  • Nhấn mạnh vai trò của sự kết nối sâu sắc giữa các yếu tố thể chất, tinh thần và ý nghĩa sống cá nhân.
  • Không nhấn mạnh vào yếu tố xã hội hoặc cơ chế sinh lý, điều này khiến nó có phần khác biệt so với định nghĩa sức khỏe toàn diện của WHO.
• Mô hình Tâm – Sinh – Xã:
  • Nhấn mạnh đến việc điều trị dựa trên ba yếu tố tương tác là sinh học, tâm lý, và xã hội, được sử dụng rộng rãi trong y học để chẩn đoán và điều trị các bệnh lý mãn tính.
  • Coi trọng sự tương tác phức tạp giữa cơ thể, tâm lý và xã hội, tương đồng với cách WHO định nghĩa sức khỏe nhưng đi sâu vào cách điều trị bệnh.
  • Không bao gồm yếu tố tâm linh hoặc sự phát triển cá nhân, khác với Thân – Tâm – Trí và không mở rộng ra khía cạnh tìm kiếm ý nghĩa sống như mô hình này.
• Định nghĩa của WHO:
  • Đưa ra một khái niệm về sức khỏe toàn diện, không chỉ là không có bệnh tật, mà còn bao gồm trạng thái hoàn toàn về thể chất, tinh thần và xã hội.
  • Định nghĩa rộng và bao hàm, không chỉ rõ phương pháp điều trị hay phát triển cá nhân, mà tập trung vào sức khỏe là một trạng thái đạt được và duy trì, nhấn mạnh vào vai trò của yếu tố xã hội bên cạnh thể chất và tinh thần.

Kết Luận

Mô hình Thân – Tâm – Trí và Tâm – Sinh – Xã đều mang lại những giá trị đặc biệt cho khái niệm sức khỏe toàn diện, nhưng có sự khác biệt đáng kể khi so sánh với định nghĩa của WHO. Mô hình Thân – Tâm – Trí nhấn mạnh vào sự phát triển cá nhân và tâm linh, khác với cách WHO tiếp cận sức khỏe như một trạng thái đạt được và duy trì. Trong khi đó, mô hình Tâm – Sinh – Xã lại rất gần gũi với định nghĩa của WHO về sức khỏe toàn diện, nhưng đi sâu vào chẩn đoán và điều trị. Sự kết hợp giữa cả ba cách tiếp cận này có thể mang đến một cái nhìn sâu sắc hơn, đầy đủ hơn về sức khỏe toàn diện.

Tài Liệu Tham Khảo

1. Engel, G. L. (1977). “The need for a new medical model: A challenge for biomedicine.” Science, 196(4286), 129-136.
2. Sulmasy, D. P. (2002). “A biopsychosocial-spiritual model for the care of patients at the end of life.” Journal of General Internal Medicine, 17(5), 374-378.
3. Gatchel, R. J., Peng, Y. B., Peters, M. L., Fuchs, P. N., & Turk, D. C. (2007). “The biopsychosocial approach to chronic pain: Scientific advances and future directions.” Psychological Bulletin, 133(4), 581-624.
4. World Health Organization. (1948). “Constitution of the World Health Organization.” World Health Organization.