Sức Khỏe Tinh Thần Và Trách Nhiệm Nam Giới Trong Bối Cảnh Đô Thị Hiện Đại

---

Trong đời sống đô thị ngày nay, nam giới đang phải gánh chịu nhiều áp lực chưa từng có. Trách nhiệm tài chính, nghĩa vụ gia đình, kỳ vọng xã hội và sự cạnh tranh khốc liệt nơi làm việc tạo nên gánh nặng vô hình, khiến sức khỏe tinh thần (mental health) trở thành một thách thức lớn. Nếu như trước đây, các vấn đề tâm lý được coi là “chuyện của phụ nữ”, thì nay chính nam giới – nhóm vốn bị xem là “mạnh mẽ, kiên định” – lại đang đối mặt với những nguy cơ cao của stress, trầm cảm và rối loạn lo âu. Nhận diện và phân tích mối quan hệ giữa trách nhiệm nam giới và sức khỏe tinh thần là điều cấp thiết để định hình chiến lược chăm sóc y tế và xã hội toàn diện.

1. Đặc trưng của đô thị hiện đại và áp lực đối với nam giới

Đô thị hiện đại không chỉ mang lại cơ hội việc làm và dịch vụ tốt hơn mà còn kéo theo tốc độ sống dồn dập. Nam giới trong độ tuổi lao động thường trở thành lực lượng nòng cốt của nền kinh tế đô thị. Khảo sát xã hội học tại Việt Nam năm 2023 cho thấy hơn 70% nam giới ở độ tuổi 25–45 cảm thấy “áp lực thường trực” trong việc duy trì thu nhập. Chính gánh nặng kinh tế kết hợp với mật độ làm việc cao, ô nhiễm môi trường, kẹt xe, chi phí sinh hoạt đắt đỏ… đã tạo ra nền tảng cho stress (căng thẳng tâm lý) tích tụ.

Theo nghiên cứu của Smith và cộng sự (2021) công bố trên Journal of Affective Disorders, tỷ lệ nam giới đô thị có biểu hiện trầm cảm chiếm đến 18,9%, cao hơn hẳn khu vực nông thôn. Điều này phản ánh bối cảnh sống là yếu tố nguy cơ quan trọng đối với sức khỏe tinh thần.

2. Kỳ vọng xã hội và mô hình “nam tính truyền thống”

Trong nhiều nền văn hóa, đặc biệt là ở châu Á, nam giới được kỳ vọng phải gánh vác trách nhiệm chính: là người kiếm tiền, trụ cột gia đình, luôn vững vàng trước khó khăn. Mô hình “nam tính truyền thống” (traditional masculinity) khiến nam giới bị áp lực phải giấu đi sự mệt mỏi, không bộc lộ cảm xúc yếu đuối. Sự im lặng này vô hình trung trở thành rào cản lớn trong việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe tinh thần.

Nghiên cứu của Wong và cộng sự (2017) công bố trên Psychology of Men & Masculinity cho thấy 61% nam giới thừa nhận không tìm kiếm sự hỗ trợ khi gặp khó khăn tâm lý vì sợ bị coi là yếu đuối. Đây là nguyên nhân khiến tình trạng rối loạn tâm thần ở nam giới thường bị chẩn đoán muộn hoặc bỏ sót, kéo dài thời gian chịu đựng và tăng nguy cơ biến chứng.

3. Cơ chế sinh học: khi tinh thần ảnh hưởng đến cơ thể

Stress và rối loạn cảm xúc không chỉ dừng ở khía cạnh tâm lý mà còn tạo ra chuỗi phản ứng sinh học phức tạp. Cortisol – hormon tuyến thượng thận được tiết ra trong điều kiện căng thẳng – khi duy trì ở mức cao sẽ gây ức chế trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn (hypothalamic–pituitary–testicular axis), làm giảm sản xuất testosterone. Hệ quả là nam giới suy giảm ham muốn, rối loạn cương (erectile dysfunction) và giảm chất lượng tinh trùng (sperm quality).

Theo nghiên cứu của Jensen và cộng sự (2013) công bố trên Fertility and Sterility, nam giới chịu stress mạn tính có testosterone giảm trung bình 15–20% so với nhóm chứng, mật độ tinh trùng giảm khoảng 30 triệu/ml. Điều này chứng minh mối liên hệ hữu cơ giữa tâm lý và sức khỏe sinh sản.

Ngoài ra, stress mạn tính còn thúc đẩy quá trình viêm (chronic inflammation), làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch (cardiovascular diseases), rối loạn chuyển hóa (metabolic disorders) và suy giảm miễn dịch. Do đó, sức khỏe tinh thần cần được nhìn nhận như một yếu tố sinh học có ảnh hưởng toàn diện chứ không chỉ đơn thuần là vấn đề tâm lý.

4. Ảnh hưởng của mạng xã hội và “đô thị ảo”

Một khía cạnh đặc thù của xã hội hiện đại là sự bùng nổ của mạng xã hội. Đây được xem như một “đô thị ảo” nơi nam giới liên tục đối chiếu bản thân với hình ảnh thành công, giàu có, khỏe mạnh của người khác. Sự so sánh này làm xói mòn lòng tự trọng (self-esteem erosion), dẫn đến lo âu và trầm cảm.

Theo nghiên cứu của Hunt và cộng sự (2018) công bố trên Journal of Social and Clinical Psychology, việc sử dụng mạng xã hội quá 3 giờ/ngày làm tăng nguy cơ trầm cảm ở nam giới thêm 27%. Với thanh niên đô thị, tác động này càng rõ nét khi họ vừa đối diện với áp lực công việc, vừa phải duy trì “hình ảnh thành công” trên môi trường số.

5. Sức khỏe tinh thần và năng suất lao động

Nam giới đô thị không chỉ gánh vác trách nhiệm gia đình mà còn là lực lượng chính trong sản xuất, kinh doanh, sáng tạo. Khi sức khỏe tinh thần suy giảm, hiệu suất làm việc cũng giảm đáng kể. Trầm cảm và rối loạn lo âu làm giảm khả năng tập trung, tăng tỷ lệ nghỉ ốm và ảnh hưởng đến chất lượng quyết định trong công việc. Báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2020) ước tính trầm cảm và lo âu gây thiệt hại kinh tế toàn cầu hơn 1.000 tỷ USD mỗi năm do giảm năng suất lao động – trong đó phần lớn là nam giới trong độ tuổi lao động.

6. Trường hợp lâm sàng

Tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health, TS.BS.CK2 Trà Anh Duy đã ghi nhận nhiều ca bệnh minh chứng cho tác động trực tiếp của stress đô thị đến sức khỏe nam giới.

Ca 1 – Stress công việc kéo dài và rối loạn cương

Anh H., 35 tuổi, nhân viên marketing, có testosterone buổi sáng 10,2 nmol/L (chuẩn 12–35), cortisol 640 nmol/L (chuẩn 140–620). Triệu chứng rối loạn cương kéo dài hơn 6 tháng. Sau can thiệp bằng thay đổi lối sống, trị liệu tâm lý và hỗ trợ y khoa, testosterone cải thiện lên 14,8 nmol/L, chức năng sinh lý hồi phục.

Ca 2 – Trầm cảm sau biến cố gia đình

Anh T., 42 tuổi, kỹ sư xây dựng, sau ly hôn sụt cân nhanh, mất ngủ, testosterone 11,5 nmol/L, cortisol 710 nmol/L. Được điều trị bằng thuốc chống trầm cảm liều thấp, trị liệu tâm lý, dinh dưỡng và vận động. Sau 6 tháng, testosterone tăng lên 15,2 nmol/L, tâm trạng và thể lực cải thiện rõ rệt.

Hai ca trên là minh chứng điển hình cho sự giao thoa giữa tâm lý và sức khỏe sinh sản nam giới, nhấn mạnh ý nghĩa của phát hiện sớm và can thiệp đa phương diện.

7. Vai trò của gia đình và cộng đồng

Sức khỏe tinh thần không thể tách rời khỏi môi trường xã hội. Nam giới khi được gia đình thấu hiểu, khuyến khích chia sẻ và hỗ trợ cảm xúc sẽ giảm đáng kể nguy cơ trầm cảm. Cộng đồng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phá vỡ định kiến “nam giới không được yếu đuối”. Các chương trình tuyên truyền, nhóm hỗ trợ và tư vấn tâm lý cộng đồng đã chứng minh hiệu quả ở nhiều quốc gia, giúp giảm tỷ lệ tự tử và cải thiện sức khỏe tâm thần nam giới.

8. Giải pháp dự phòng và can thiệp

Để bảo vệ sức khỏe tinh thần nam giới đô thị, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp:

• Giáo dục cộng đồng: nâng cao nhận thức, giảm kỳ thị bệnh tâm thần.
• Tư vấn tại nơi làm việc: xây dựng dịch vụ tâm lý trong doanh nghiệp.
• Khuyến khích vận động thể chất: theo nghiên cứu của Stanton và cộng sự (2020) trên American Journal of Psychiatry, tập aerobic ít nhất 150 phút/tuần giúp giảm nguy cơ trầm cảm ở nam giới đô thị đến 20%.
• Ứng dụng công nghệ số lành mạnh: hướng dẫn sử dụng mạng xã hội có giới hạn, tăng hoạt động ngoại tuyến.

9. Kết luận

Sức khỏe tinh thần của nam giới trong bối cảnh đô thị hiện đại là một vấn đề y học – xã hội phức tạp, liên quan đến cả yếu tố sinh học, tâm lý và văn hóa. Stress, lo âu và trầm cảm không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng sống mà còn gây rối loạn nội tiết, suy giảm khả năng sinh sản và làm giảm năng suất lao động. Các trường hợp lâm sàng minh họa cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa tinh thần và thể chất, đồng thời khẳng định tầm quan trọng của phát hiện sớm và can thiệp toàn diện. Việc xây dựng một môi trường xã hội lành mạnh, khuyến khích nam giới chia sẻ, kết hợp với chăm sóc y khoa chuyên sâu, sẽ là chìa khóa để duy trì sức khỏe tinh thần và thể chất của nam giới trong kỷ nguyên đô thị hóa.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)