Suy Tuyến Thượng Thận Ảnh Hưởng Đến Chức Năng Tình Dục Ở Nam Giới

---

Suy tuyến thượng thận (adrenal insufficiency) là tình trạng tuyến thượng thận không sản xuất đủ các hormone thiết yếu như cortisol, aldosterone và trong một số trường hợp, androgen tuyến thượng thận (adrenal androgens). Tình trạng này ảnh hưởng đến nhiều hệ cơ quan trong cơ thể, trong đó có trục nội tiết sinh dục nam. Mặc dù không phải là nguyên nhân phổ biến nhất, suy tuyến thượng thận có thể là yếu tố nền tiềm ẩn gây rối loạn chức năng tình dục nếu không được nhận diện và điều trị kịp thời.

Ca bệnh 1: Anh P.V.H, 33 tuổi, đến khám tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health vì rối loạn cương kéo dài và mệt mỏi toàn thân. Anh chia sẻ cảm giác “chán chuyện ấy”, dễ hụt hơi, giảm trí nhớ và dễ cáu gắt. Khai thác kỹ tiền sử cho thấy anh từng được chẩn đoán suy thượng thận thứ phát do dùng corticoid kéo dài để điều trị viêm da dị ứng. Xét nghiệm nội tiết ghi nhận cortisol sáng thấp (3.2 mcg/dL), ACTH thấp, testosterone tự do giảm. Bệnh nhân được chẩn đoán suy thượng thận thứ phát gây rối loạn chức năng sinh dục nam. Sau khi được điều chỉnh liệu trình hydrocortisone thay thế và phối hợp điều trị nội tiết sinh dục, triệu chứng cải thiện rõ rệt sau 8 tuần.

Ca bệnh 2: Anh L.N.T, 45 tuổi, đến khám vì giảm ham muốn tình dục, khô da, tụt huyết áp tư thế và sạm da vùng nếp gấp. Khai thác bệnh sử cho thấy anh được chẩn đoán suy thượng thận nguyên phát (bệnh Addison) cách đây 2 năm, nhưng thường xuyên quên uống thuốc. Kết quả xét nghiệm cho thấy cortisol huyết thanh rất thấp, ACTH tăng cao, DHEA-S và testosterone toàn phần dưới ngưỡng. Sau khi được hướng dẫn tuân thủ điều trị hydrocortisone và bổ sung androgen (DHEA), đời sống tình dục cải thiện sau 3 tháng.

1. Tuyến thượng thận và vai trò đối với chức năng sinh lý nam

Tuyến thượng thận gồm hai phần: vỏ và tuỷ. Vỏ tuyến thượng thận sản xuất ba nhóm hormone chính:

• Glucocorticoids (điển hình là cortisol)
• Mineralocorticoids (aldosterone)
• Androgen thượng thận (dehydroepiandrosterone – DHEA)

Trong đó, DHEA và DHEA-S là tiền chất của testosterone và estradiol ngoại vi, đặc biệt quan trọng ở nam giới trung niên – cao tuổi khi chức năng tinh hoàn suy giảm dần.

Suy thượng thận, dù nguyên phát hay thứ phát, đều gây thiếu hụt các hormone này, ảnh hưởng trực tiếp đến:

• Nồng độ testosterone nội sinh
• Khả năng cương dương (erectile function)
• Ham muốn tình dục (libido)
• Tâm trạng và năng lượng

Theo nghiên cứu của Arlt và cộng sự (2006) công bố trên Clinical Endocrinology, nam giới suy thượng thận có DHEA-S thấp thường bị giảm ham muốn tình dục và giảm hưng phấn rõ rệt so với nhóm chứng cùng tuổi.

2. Suy thượng thận nguyên phát và tác động nội tiết

Suy thượng thận nguyên phát (primary adrenal insufficiency) thường do bệnh Addison – tình trạng tự miễn làm tổn thương vỏ thượng thận. Hậu quả là giảm sản xuất cả cortisol, aldosterone và DHEA.

Biểu hiện lâm sàng bao gồm:

• Sạm da (do tăng ACTH – kích thích melanocytes)
• Tụt huyết áp tư thế
• Mệt mỏi, sụt cân, thèm muối
• Giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương, khô da, trầm cảm nhẹ

Một nghiên cứu của Lovas và cộng sự (2002) trên European Journal of Endocrinology ghi nhận 65% nam bệnh nhân Addison có rối loạn chức năng tình dục, đặc biệt là giảm ham muốn và giảm cương[2].

3. Suy thượng thận thứ phát và ảnh hưởng trục nội tiết sinh dục

Suy thượng thận thứ phát do suy tuyến yên hoặc lạm dụng corticoid ngoại sinh làm ức chế trục dưới đồi – tuyến yên – thượng thận. Tình trạng này không chỉ gây thiếu hụt cortisol mà còn ức chế tổng hợp LH/FSH – từ đó làm giảm sản xuất testosterone tại tinh hoàn.

Triệu chứng thường kín đáo hơn, nhưng vẫn có biểu hiện:

• Giảm năng lượng, dễ mệt mỏi
• Giảm libido, chậm xuất tinh
• Mất tự tin, trầm cảm nhẹ

Theo nghiên cứu của Bornstein và cộng sự (2009) công bố trên Lancet, sự suy giảm hormone trục HPA ảnh hưởng đến sự điều hòa cảm xúc, chức năng sinh dục và chất lượng cuộc sống ở cả hai giới, đặc biệt rõ rệt ở nam giới độ tuổi lao động.

4. Điều trị và phục hồi chức năng tình dục ở bệnh nhân suy thượng thận

Nguyên tắc điều trị gồm:

• Thay thế cortisol bằng hydrocortisone hoặc cortisone acetate đúng liều và đúng thời điểm (sáng nhiều, chiều ít)
• Bổ sung androgen (DHEA 25–50 mg/ngày) nếu có thiếu hụt và bệnh nhân có biểu hiện suy sinh dục
• Đánh giá testosterone nội sinh và cân nhắc liệu pháp thay thế nếu có kèm suy sinh dục rõ ràng
• Hướng dẫn bệnh nhân giảm stress, ngủ đủ và tuân thủ điều trị

Nhiều trường hợp nếu điều trị nội tiết đầy đủ, chức năng tình dục có thể hồi phục sau 6–12 tuần.

5. Khi nào nên nghi ngờ suy thượng thận ở bệnh nhân rối loạn tình dục?

Bác sĩ nam khoa nên cân nhắc kiểm tra trục HPA khi bệnh nhân:

• Rối loạn cương, giảm ham muốn không rõ nguyên nhân
• Mệt mỏi kéo dài, tụt huyết áp tư thế, sạm da
• Có tiền sử dùng corticoid kéo dài (uống, bôi, tiêm)
• Có biểu hiện trầm cảm đi kèm giảm năng lượng sinh dục

Cần xét nghiệm cortisol sáng (8 giờ), ACTH, DHEA-S, LH/FSH, testosterone tự do và toàn phần.

Kết luận

Suy tuyến thượng thận là một nguyên nhân nội tiết ít được nghĩ đến nhưng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng tình dục ở nam giới. Việc phát hiện sớm và điều trị đúng không chỉ giúp phục hồi sức khỏe sinh dục mà còn cải thiện toàn diện chất lượng cuộc sống. Bác sĩ nam học cần phối hợp chặt chẽ với bác sĩ nội tiết để đánh giá toàn diện trục nội tiết sinh dục – thượng thận trong mọi trường hợp rối loạn chức năng tình dục chưa rõ nguyên nhân.

Tài liệu tham khảo

1. Arlt, W., et al. (2006). Effect of DHEA replacement on sexual function and wellbeing in men with adrenal insufficiency. Clinical Endocrinology, 65(3), 284–289.
2. Lovas, K., et al. (2002). Replacement therapy for Addison’s disease: quality of life and sexual health. European Journal of Endocrinology, 146(2), 269–275.
3. Bornstein, S. R., et al. (2009). Diagnosis and treatment of primary adrenal insufficiency: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. Lancet, 373(9673), 2284–2293.