Tác Động Của Thuốc Lá Điện Tử Lên Sức Khỏe Sinh Sản Nam Giới

---

Thuốc lá điện tử (electronic cigarettes – e-cigarettes, vaping) ngày càng phổ biến trên toàn cầu, được quảng bá như một lựa chọn “ít hại hơn” so với thuốc lá truyền thống. Tuy nhiên, bằng chứng khoa học gần đây chỉ ra rằng ngoài các tác động tim mạch và hô hấp, thuốc lá điện tử cũng có ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe sinh sản nam giới. Các hợp chất như nicotine, aldehyde, kim loại nặng và các hóa chất tạo hương vị có thể gây rối loạn nội tiết, tổn thương DNA tinh trùng và suy giảm chất lượng sinh tinh.

1. Thành phần của thuốc lá điện tử và cơ chế tác động

Thuốc lá điện tử tạo ra aerosol chứa nhiều chất hóa học tiềm ẩn nguy cơ:

• Nicotine: gây co mạch, giảm tưới máu tinh hoàn, tăng stress oxy hóa (oxidative stress).
• Carbonyl compounds (formaldehyde, acetaldehyde, acrolein): có độc tính trên DNA tinh trùng.
• Kim loại nặng (cadmium, nickel, lead): tích tụ gây độc tế bào Leydig và Sertoli.
• Flavoring chemicals (diacetyl, cinnamaldehyde): nhiều chất chưa được kiểm chứng an toàn sinh sản.

Theo nghiên cứu của Grunberg và cộng sự (2019) công bố trên Toxicology Reports, hơi thuốc lá điện tử chứa >80 loại hóa chất, trong đó ít nhất 12 loại có khả năng gây rối loạn nội tiết (endocrine disruption).

2. Ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh

Sinh tinh (spermatogenesis) phụ thuộc vào sự toàn vẹn của tế bào mầm, Sertoli và Leydig. Vaping gây ảnh hưởng qua:

• Tổn thương DNA tinh trùng: tăng gãy mạch đơn và kép.
• Tăng stress oxy hóa: làm biến đổi màng tinh trùng, giảm khả năng thụ tinh.
• Giảm hoạt động tế bào Sertoli: suy giảm hỗ trợ dinh dưỡng cho tinh trùng.
• Tổn thương tế bào Leydig: làm giảm sản xuất testosterone.

Theo nghiên cứu của Rashedi và cộng sự (2020) công bố trên Andrology, nam giới hút thuốc lá điện tử ≥2 năm có mật độ tinh trùng trung bình giảm 24% và tỷ lệ tinh trùng di động giảm 18% so với nhóm không hút.

3. Tác động đến hormone sinh dục

Nicotine và aldehyde có thể rối loạn trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn (hypothalamic-pituitary-testicular axis).

• Testosterone: giảm nhẹ nhưng kéo dài.
• FSH, LH: có thể tăng do cơ chế bù trừ khi tinh hoàn suy giảm chức năng.
• Prolactin: nicotine kích thích tăng prolactin, góp phần giảm ham muốn tình dục.

Theo nghiên cứu của Sharma và cộng sự (2016) công bố trên Reproductive Toxicology, testosterone huyết thanh ở nhóm sử dụng thuốc lá điện tử giảm trung bình 12,3% so với nhóm chứng sau 6 tháng theo dõi.

4. So sánh thuốc lá điện tử và thuốc lá truyền thống

• Mức độ độc hại: thuốc lá điện tử ít sản sinh hắc ín (tar) và CO hơn thuốc lá thường, nhưng vẫn chứa nicotine và nhiều hóa chất gây hại.
• Ảnh hưởng sinh sản: thuốc lá điện tử vẫn gây suy giảm tinh trùng, dù mức độ thấp hơn hút thuốc lá truyền thống.
• Nguy cơ dài hạn: bằng chứng hiện tại chưa đủ dài hạn để khẳng định vaping “an toàn” hơn về sinh sản.

Nghiên cứu của Choi và cộng sự (2021) công bố trên Scientific Reports cho thấy tinh dịch đồ của người dùng thuốc lá điện tử không khác biệt có ý nghĩa thống kê với nhóm hút thuốc lá truyền thống, đều kém hơn so với nhóm không hút.

5. Ảnh hưởng trên mức DNA tinh trùng

Một trong những chỉ số quan trọng là chỉ số phân mảnh DNA tinh trùng (sperm DNA fragmentation index – DFI).

Theo nghiên cứu của Agarwal và cộng sự (2022) công bố trên World Journal of Men’s Health, DFI ở người dùng thuốc lá điện tử trung bình là 31%, cao hơn nhóm không hút (15%) và tương đương nhóm hút thuốc lá truyền thống (33%). Điều này cho thấy vaping vẫn gây tổn thương DNA đáng kể.

6. Trường hợp lâm sàng

Trường hợp 1

Nam 28 tuổi, vô sinh 1,5 năm, có thói quen dùng thuốc lá điện tử với nicotine 6 mg/mL, trung bình 20–25 lần hút/ngày trong 3 năm. Tinh dịch đồ: mật độ 10 triệu/mL (bình thường ≥15 triệu/mL), di động tiến tới 25% (bình thường ≥32%), hình thái bình thường 3% (bình thường ≥4%). Xét nghiệm nội tiết: Testosterone 10,1 nmol/L (bình thường 9,9–27,8), FSH 13,5 IU/L (bình thường 1,5–12,4). Sau khi được tư vấn ngừng vaping, dùng chất chống oxy hóa (vitamin C 1000 mg/ngày, Coenzyme Q10 200 mg/ngày), 6 tháng sau tái khám: mật độ tinh trùng tăng lên 18 triệu/mL, di động tiến tới 38%.

Khuyến cáo của TS.BS.CK2 Trà Anh Duy: Cần coi thuốc lá điện tử là yếu tố nguy cơ hiếm muộn nam, việc ngừng sử dụng có thể cải thiện sinh tinh nhờ khả năng hồi phục của tinh hoàn.

Trường hợp 2

Nam 35 tuổi, rối loạn cương dương và giảm ham muốn tình dục. Tiền sử hút thuốc lá truyền thống 10 năm, sau đó chuyển sang thuốc lá điện tử trong 5 năm, sử dụng loại không chứa nicotine nhưng có hương liệu. Xét nghiệm: Testosterone 8,7 nmol/L (bình thường 9,9–27,8), LH 11,8 IU/L (bình thường 1,7–8,6), tinh dịch đồ: vô tinh. Sinh thiết tinh hoàn cho thấy giảm rõ rệt mật độ tế bào mầm. Sau khi được tư vấn ngừng thuốc lá điện tử, điều trị hỗ trợ bằng gonadotropin (hCG + FSH), sau 9 tháng xuất hiện tinh trùng trở lại trong sinh thiết tinh hoàn, được sử dụng cho ICSI, vợ có thai lâm sàng.

Khuyến cáo của TS.BS.CK2 Trà Anh Duy: Ngay cả thuốc lá điện tử không chứa nicotine vẫn có nguy cơ ảnh hưởng tinh hoàn do hóa chất hương liệu, cần thận trọng khi đánh giá bệnh nhân hiếm muộn.

7. Biện pháp dự phòng và khuyến nghị

• Ngừng hoặc hạn chế sử dụng thuốc lá điện tử ở nam giới đang có kế hoạch sinh con.
• Tầm soát vô sinh nam: nên xét nghiệm tinh dịch đồ và hormone ở bệnh nhân sử dụng vaping lâu dài.
• Điều trị hỗ trợ: dùng chất chống oxy hóa (vitamin C, vitamin E, CoQ10, kẽm, selen).
• Chính sách y tế: cần có các nghiên cứu dài hạn và quy định rõ ràng về kiểm soát thành phần thuốc lá điện tử.

8. Kết luận

Thuốc lá điện tử không phải lựa chọn an toàn cho sức khỏe sinh sản nam giới. Bằng chứng hiện tại cho thấy vaping gây giảm mật độ và di động tinh trùng, tổn thương DNA tinh trùng, rối loạn hormone sinh dục và có thể dẫn đến vô sinh. Cơ chế chính liên quan đến nicotine, aldehyde, kim loại nặng và hương liệu độc hại. Một số thay đổi có thể hồi phục nếu ngừng tiếp xúc đủ lâu, nhấn mạnh vai trò của tư vấn lối sống trong điều trị hiếm muộn. Do tính mới mẻ của hiện tượng này, cần thêm nhiều nghiên cứu dài hạn để xác định mức độ nguy cơ, đồng thời bác sĩ lâm sàng cần khai thác thói quen sử dụng thuốc lá điện tử trong tiếp cận bệnh nhân vô sinh nam.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)