Thực Trạng Suy Giảm Chất Lượng Tinh Trùng Và Hướng Đi Tương Lai

---

Hiếm ai nghĩ rằng trong thời đại y học phát triển vượt bậc như hiện nay, tinh trùng – thứ tưởng chừng đơn giản và “sẵn có” ở đàn ông – lại đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng âm thầm nhưng đáng báo động. Hàng loạt nghiên cứu quốc tế đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về sự suy giảm chất lượng tinh trùng toàn cầu, ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe sinh sản và tương lai của nhân loại. Từ lối sống hiện đại, ô nhiễm môi trường cho đến các yếu tố sinh lý, tâm lý – tất cả đang từng bước bào mòn sức sống của những “chiến binh tí hon” này.

1. Thực trạng đáng lo ngại trên toàn cầu

Theo nghiên cứu của Levine và cộng sự (2023) công bố trên Human Reproduction Update, mật độ tinh trùng trung bình toàn cầu đã giảm hơn 50% trong vòng 50 năm qua, với tốc độ suy giảm thậm chí tăng nhanh hơn trong hai thập kỷ gần đây. Không chỉ số lượng giảm, mà chất lượng – bao gồm khả năng di động (motility), hình dạng bình thường (morphology), và chỉ số phân mảnh DNA – cũng suy yếu đáng kể.

Ở Việt Nam, một khảo sát tại Bệnh viện Từ Dũ cho thấy khoảng 40% nam giới đến khám vô sinh có tinh dịch đồ bất thường. Các bác sĩ nam khoa nhận định đây chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, bởi rất nhiều nam giới không đi khám hoặc chưa ý thức rõ vai trò của sức khỏe sinh sản.

2. Các nguyên nhân chính gây suy giảm chất lượng tinh trùng

2.1. Lối sống hiện đại và yếu tố môi trường

Các tác nhân như hút thuốc lá, uống rượu bia thường xuyên, chế độ ăn nghèo vi chất, béo phì, ít vận động đều được chứng minh có ảnh hưởng tiêu cực đến tinh trùng.

Theo nghiên cứu của Eisenberg (2019) trên Fertility and Sterility, béo phì làm tăng stress oxy hóa tinh hoàn, giảm mức testosterone và gây tổn thương tế bào Sertoli – những tế bào nuôi dưỡng tinh trùng trong ống sinh tinh.

Môi trường sống ô nhiễm, đặc biệt là tiếp xúc lâu dài với các hóa chất như phthalates, BPA trong nhựa, thuốc trừ sâu, kim loại nặng cũng làm tăng nguy cơ đột biến và bất thường tinh trùng.

2.2. Stress và các yếu tố tâm lý

Rối loạn lo âu (anxiety disorders) và trầm cảm (depression) có thể làm giảm ham muốn tình dục, ảnh hưởng đến chức năng sinh dục và nội tiết tố nam. Theo nghiên cứu của Zorn và cộng sự (2018) đăng trên Journal of Psychosomatic Research, stress kéo dài làm tăng hormone cortisol – vốn có thể ức chế trục dưới đồi – tuyến yên – tinh hoàn (hypothalamic–pituitary–testicular axis), dẫn đến giảm sản xuất tinh trùng.

2.3. Tình trạng thiểu năng sinh tinh

Thiểu năng sinh tinh (Oligozoospermia), vô tinh (Azoospermia) hoặc tinh trùng kém di động (Asthenozoospermia) có thể bắt nguồn từ nguyên nhân di truyền, viêm tinh hoàn (do quai bị), giãn tĩnh mạch thừng tinh (varicocele) hoặc tổn thương do bức xạ, hóa trị.

3. Xu hướng trẻ hóa của suy giảm tinh trùng

Suy giảm chất lượng tinh trùng từng được xem là vấn đề ở độ tuổi trung niên, song hiện nay đang dần trẻ hóa. TS.BS.CK2 Trà Anh Duy – chuyên gia Nam khoa tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health – cho biết: “Ngày càng nhiều bệnh nhân dưới 30 tuổi đến khám vì rối loạn sinh tinh, dù vẻ ngoài khỏe mạnh, tập gym đều đặn.”

Một phần nguyên nhân là do trào lưu sử dụng thực phẩm bổ sung, steroid, thuốc kích thích tập luyện (T-booster) không kiểm soát, dẫn đến rối loạn nội tiết sinh dục, teo tinh hoàn thứ phát.

4. Trường hợp lâm sàng thực tế

Trường hợp 1: Thanh niên 28 tuổi, hiếm muộn sau 1 năm kết hôn

Anh K. (28 tuổi, kỹ sư CNTT) đến khám tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health vì vợ chưa mang thai sau hơn 1 năm. Tinh dịch đồ ghi nhận tinh trùng ít (10 triệu/ml), giảm di động tiến tới, hình thái bất thường >96%. Sau khai thác tiền sử, bác sĩ xác định bệnh nhân từng bị quai bị năm 15 tuổi, không theo dõi biến chứng. Siêu âm phát hiện tinh hoàn phải teo nhẹ, nội tiết tố FSH tăng. Được chẩn đoán suy giảm chức năng sinh tinh do hậu quả viêm tinh hoàn sau quai bị.

Khuyến cáo từ BS Trà Anh Duy: “Nếu từng mắc quai bị, nam giới nên tầm soát biến chứng muộn, đặc biệt nếu thấy tinh hoàn nhỏ đi hoặc có dấu hiệu vô sinh.”

Trường hợp 2: Nam giới 32 tuổi, tập gym nặng, dùng T-booster kéo dài

Anh L. (32 tuổi, huấn luyện viên thể hình) đến khám vì mất ham muốn và cảm giác “xìu” nhanh khi quan hệ. Tinh dịch đồ ghi nhận vô tinh (azoospermia). Khai thác cho thấy anh dùng T-booster và một số chế phẩm testosterone ngoại sinh gần 2 năm. Xét nghiệm cho thấy testosterone nội sinh thấp, LH/FSH gần như bằng 0 – biểu hiện của trục nội tiết bị ức chế do dùng hormone ngoại sinh.

Khuyến cáo từ BS Trà Anh Duy: “Dùng testosterone ngoại sinh giúp tăng cơ bắp nhưng có thể gây ức chế sinh tinh hoàn toàn. Cần có hướng điều trị phục hồi nội tiết bài bản, tuyệt đối không tự ý dùng các sản phẩm tăng testosterone.”

5. Hướng đi tương lai: Giải pháp phục hồi và bảo tồn khả năng sinh sản nam giới

5.1. Tầm soát sớm và giáo dục sức khỏe sinh sản

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị tất cả các cặp vợ chồng nên được đánh giá khả năng sinh sản nếu chưa có thai sau 12 tháng chung sống. Riêng nam giới, tinh dịch đồ vẫn là xét nghiệm nền tảng để đánh giá, nhưng cần được đọc bởi bác sĩ chuyên sâu, tránh tự xét nghiệm và hiểu sai kết quả.

Việc giáo dục nam giới trẻ tuổi về sức khỏe sinh sản nên được triển khai từ cộng đồng, trường học đến các chương trình khám sức khỏe định kỳ.

5.2. Điều trị cá thể hóa, phối hợp đa ngành

Tùy vào nguyên nhân, bệnh nhân có thể được điều trị nội khoa (bổ sung hormone, chống oxy hóa, điều chỉnh nội tiết), phẫu thuật (ví dụ: thắt tĩnh mạch tinh giãn), hoặc can thiệp hỗ trợ sinh sản (IVF, ICSI). Quan trọng là đánh giá tổng thể, không điều trị kiểu “đại trà”.

5.3. Ngân hàng tinh trùng và công nghệ bảo tồn

Với các trường hợp có nguy cơ mất khả năng sinh tinh (hóa trị, xạ trị, dùng hormone), trữ tinh trùng (sperm banking) trước điều trị là hướng đi tiên tiến đang được áp dụng. Công nghệ phân loại tinh trùng di động, chọn lọc tinh trùng ít phân mảnh DNA cũng là những bước tiến của tương lai.

Kết luận

Suy giảm chất lượng tinh trùng không còn là câu chuyện riêng của những người “có tuổi”, mà là vấn đề y tế công cộng ngày càng nghiêm trọng. Việc hiểu rõ các nguyên nhân, chủ động tầm soát và tiếp cận điều trị đúng cách sẽ giúp nam giới bảo vệ được khả năng sinh sản và sức khỏe sinh lý lâu dài. Đặc biệt, với bối cảnh tỷ lệ sinh giảm và áp lực dân số già hóa, bảo tồn khả năng sinh sản ở nam giới trẻ chính là một chiến lược sức khỏe quốc gia trong tương lai gần.

Tài liệu tham khảo

1. Levine H. et al. (2023). “Temporal trends in sperm count: a systematic review and meta-analysis update.” Human Reproduction Update, Vol. 29, Issue 3, pp. 157–171.
2. Eisenberg ML. (2019). “The relationship between obesity and male infertility.” Fertility and Sterility, Vol. 111, Issue 5, pp. 873–878.
3. Zorn B. et al. (2018). “Psychological stress, cortisol and semen quality.” Journal of Psychosomatic Research, Vol. 113, pp. 36–42.
4. World Health Organization (2021). Laboratory manual for the examination and processing of human semen, 6th ed.
5. Jarow JP et al. (2015). “Best practice policies for male infertility.” Journal of Urology, Vol. 177, pp. 21–25.