Tiểu Đêm Ảnh Hưởng Đến Chức Năng Sinh Lý Ở Nam Giới

---

Tiểu đêm (nocturia) được định nghĩa là tình trạng thức dậy ban đêm để đi tiểu từ 1 lần trở lên, và được coi là bất thường khi ảnh hưởng đến giấc ngủ hoặc xảy ra thường xuyên (≥ 2 lần/một đêm). Dù là một triệu chứng rất hay gặp, đặc biệt ở nam giới trung niên và lão niên, nhưng tiểu đêm thường bị xem nhẹ là biểu hiện lão hóa bình thường. Thực tế, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng tiểu đêm liên quan mật thiết đến sự sút giảm hormone sinh dục, rối loạn cương dương (erectile dysfunction – ED) và sự thôi thúc ham muốn tình dục (libido).

1. Cơ chế sinh lý bệnh của tiểu đêm và ảnh hưởng đến nội tiết

Tiểu đêm có thể xuất phát từ nhiều cơ chế sinh lý bệnh khác nhau, bao gồm giảm tiết hormone chống bài niệu (antidiuretic hormone – ADH) vào ban đêm, rối loạn chức năng bàng quang, hoặc các bệnh lý chuyển hóa – nội tiết như đái tháo đường, suy thận. Trong số đó, giảm tiết ADH theo tuổi đóng vai trò chính trong hiện tượng bài tiết nước tiểu tăng vào ban đêm (nocturnal polyuria).

Sự gián đoạn giấc ngủ do phải thức dậy nhiều lần vào ban đêm làm suy giảm chu kỳ giấc ngủ sâu, ảnh hưởng đến trục dưới đồi – tuyến yên – tinh hoàn (hypothalamic-pituitary-gonadal axis). Đây là trục nội tiết giữ vai trò trung tâm trong việc sản xuất testosterone – hormone sinh dục nam chính. Theo nghiên cứu của Luboshitzky và cộng sự (2001) công bố trên Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, sự gián đoạn giấc ngủ sâu có liên quan trực tiếp đến sự giảm tiết testosterone vào buổi sáng.

2. Tác động đến chức năng cương và ham muốn tình dục

Testosterone không chỉ đóng vai trò duy trì ham muốn tình dục mà còn ảnh hưởng đến phản xạ cương dương thông qua điều hòa hệ thống nitric oxide (NO) trong nội mô mạch máu thể hang. Việc mất ngủ kéo dài do tiểu đêm gây rối loạn chu trình hormone, từ đó ảnh hưởng đến chức năng cương.

Theo nghiên cứu của Pastuszak và cộng sự (2015) công bố trên International Journal of Impotence Research, có mối liên hệ rõ rệt giữa tiểu đêm ≥2 lần/đêm và tỷ lệ rối loạn cương mức độ vừa và nặng. Ngoài ra, tình trạng thức dậy thường xuyên cũng làm giảm chất lượng giấc ngủ REM – giai đoạn thường xảy ra hiện tượng cương dương sinh lý ban đêm (nocturnal penile tumescence), vốn là một dấu hiệu của sức khỏe thể hang bình thường.

3. Tiểu đêm – giấc ngủ – trục thần kinh sinh dục

Giấc ngủ là yếu tố nền tảng trong phục hồi hoạt động của hệ thống thần kinh tự chủ (autonomic nervous system – ANS), trong đó nhánh đối giao cảm (parasympathetic) đóng vai trò chủ đạo trong quá trình khởi phát cương dương. Khi bị thức giấc lặp đi lặp lại do tiểu đêm, hệ đối giao cảm giảm hoạt động, khiến khả năng khởi phát phản xạ cương bị suy yếu.

Một số nghiên cứu gần đây còn cho thấy tình trạng mất ngủ kinh niên làm tăng nồng độ cortisol – hormone stress – có tác dụng ức chế sản xuất GnRH (gonadotropin-releasing hormone), từ đó làm giảm LH và FSH, và dẫn đến giảm testosterone nội sinh. Như vậy, tiểu đêm là một mắc xích trong chuỗi phản ứng sinh lý ảnh hưởng đến cả hệ thần kinh và nội tiết nam giới.

4. Trường hợp lâm sàng: Hai bệnh nhân điển hình tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health

Trường hợp 1: Anh N.V.H, 51 tuổi, nhân viên ngân hàng

Anh H. đến khám tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health với than phiền mất ngủ kéo dài và giảm ham muốn gần gũi vợ trong 6 tháng qua. Anh thường tiểu đêm 3 lần, mỗi lần tiểu lượng nhiều, tỉnh giấc rồi không thể ngủ lại. TS.BS.CK2 Trà Anh Duy khám lâm sàng, thực hiện test hormone buổi sáng cho kết quả testosterone toàn phần 280 ng/dL (giảm so với chuẩn), PSA và đường huyết bình thường. Đánh giá chức năng cương dương cho thấy rối loạn cương mức độ trung bình.

Sau khi loại trừ các nguyên nhân thực thể, bệnh nhân được chẩn đoán suy sinh dục mức độ nhẹ liên quan đến rối loạn giấc ngủ do tiểu đêm. Anh được điều chỉnh lối sống, giảm nước sau 20h, tập thể dục sáng sớm và dùng bổ sung testosterone liều thấp theo phác đồ. Sau 8 tuần, anh giảm số lần tiểu đêm còn 1, khả năng cương và ham muốn cải thiện rõ rệt.

Trường hợp 2: Ông T.H.Q, 62 tuổi, nghỉ hưu, sống tại TP.HCM

Ông Q. tìm đến phòng khám của TS.BS.CK2 Trà Anh Duy với tình trạng rối loạn cương dương và bực bội vì tiểu đêm 4–5 lần mỗi đêm, kèm tiểu rắt ban ngày. Qua khai thác, bác sĩ nghi ngờ bệnh lý tuyến tiền liệt. Siêu âm và PSA cho thấy tuyến tiền liệt 38g, không tăng PSA. Đo lưu lượng dòng tiểu ghi nhận dòng tiểu yếu, lượng tồn dư sau tiểu 90ml.

Bệnh nhân được chẩn đoán phì đại lành tính tuyến tiền liệt (benign prostatic hyperplasia – BPH) gây tiểu đêm và rối loạn cương do hậu quả gián tiếp từ rối loạn giấc ngủ kéo dài. Ông được điều trị kết hợp thuốc ức chế alpha và hỗ trợ cương bằng PDE5i. Sau 1 tháng, số lần tiểu đêm giảm xuống còn 2, khả năng cương được cải thiện dần.

5. Hướng tiếp cận và điều trị toàn diện

Điều trị tiểu đêm ở nam giới cần xác định nguyên nhân cụ thể: do BPH, rối loạn bài niệu, rối loạn giấc ngủ, hay yếu tố tâm lý. Mỗi nguyên nhân có hướng xử lý riêng, nhưng đều có điểm chung là cải thiện giấc ngủ để gián tiếp bảo vệ trục nội tiết và thần kinh sinh dục.

Một số chiến lược:

• Giảm uống nước sau 19h, hạn chế rượu bia, cà phê.
• Tăng cường vận động ban ngày, tránh ngủ ngày quá nhiều.
• Kiểm soát bệnh nền như đái tháo đường, tăng huyết áp.
• Với BPH: dùng alpha-blocker hoặc 5-alpha-reductase inhibitor.
• Với rối loạn cương kèm tiểu đêm: cân nhắc PDE5i phối hợp hỗ trợ hormone nếu có chỉ định.

Theo nghiên cứu của Yoshimura và cộng sự (2010) công bố trên The Journal of Urology, can thiệp đồng thời vào giấc ngủ, nội tiết và hệ niệu giúp cải thiện chức năng tình dục rõ rệt ở bệnh nhân lớn tuổi.

6. Kết luận

Tiểu đêm không đơn thuần là biểu hiện sinh lý của tuổi tác mà còn là yếu tố nguy cơ tiềm ẩn cho suy giảm chức năng sinh lý ở nam giới. Tác động của tiểu đêm đến giấc ngủ, trục nội tiết và thần kinh là dây chuyền ảnh hưởng tiêu cực đến hormone sinh dục, khả năng cương và ham muốn tình dục. Phát hiện sớm, đánh giá toàn diện và điều trị đúng hướng không chỉ cải thiện chất lượng giấc ngủ mà còn phục hồi khả năng tình dục cho nhiều nam giới trung niên – cao tuổi. Hai trường hợp lâm sàng tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health là minh chứng rõ rệt cho giá trị của cách tiếp cận phối hợp đa chuyên khoa trong chăm sóc sức khỏe nam giới.

Tài liệu tham khảo

1. Luboshitzky R, Lavie P, Shen-Orr Z, Herer P. (2001). “Pituitary-gonadal function in men with obstructive sleep apnea.” Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 86(2): 567–572.
2. Pastuszak AW, et al. (2015). “The correlation between nocturia and erectile dysfunction: results from the National Health and Nutrition Examination Survey.” International Journal of Impotence Research, 27(4): 161–165.
3. Yoshimura N, Chancellor MB. (2010). “Neurophysiology of lower urinary tract function and dysfunction.” The Journal of Urology, 183(2): 609–617.