Tinh Dịch Bắn Vào Mắt: Tác Động Y Học, Nguy Cơ Và Hướng Xử Trí

---

Tinh dịch (semen) là hỗn hợp dịch tiết phức tạp, gồm tinh trùng (spermatozoa) và các thành phần khác từ tuyến tiền liệt (prostate gland), túi tinh (seminal vesicle) và tuyến hành niệu đạo (bulbourethral gland). Trong một số tình huống bất ngờ trong quan hệ tình dục, tinh dịch có thể bắn trực tiếp vào mắt (ocular exposure to semen). Sự cố này thường gây cảm giác đau rát, đỏ mắt, khó chịu ngay tức thì, nhưng trong nhiều trường hợp còn tiềm ẩn nguy cơ lây truyền bệnh lý nguy hiểm, đặc biệt là các bệnh lây truyền qua đường tình dục (sexually transmitted infections – STIs). Hiện tượng này không phổ biến nhưng có ý nghĩa y học quan trọng vì mắt là một niêm mạc nhạy cảm, dễ tổn thương.

1. Thành phần tinh dịch và tác động lên mắt

Tinh dịch có pH kiềm nhẹ (7,2–8,0), khác biệt đáng kể với môi trường nước mắt có pH trung tính khoảng 7,0. Trong tinh dịch có nhiều hợp chất sinh học như fructose, prostaglandin, PSA, acid citric, kẽm, cùng với hàng triệu tinh trùng mỗi mililít. Chính sự khác biệt về pH, cùng sự hiện diện của các enzym, đã khiến tinh dịch có thể gây kích ứng giác mạc (corneal irritation) và kết mạc (conjunctival irritation) ngay khi tiếp xúc.

Một yếu tố khác đáng chú ý là tinh dịch không vô trùng. Nhiều nghiên cứu cho thấy nó có thể chứa vi khuẩn, virus và nấm, ngay cả ở những người đàn ông khỏe mạnh. Donders và cộng sự (2000) công bố trên International Journal of Andrology đã phân lập được vi khuẩn và virus trong tinh dịch, bao gồm cả HPV và Chlamydia. Điều này cho thấy khi tinh dịch tiếp xúc mắt, nguy cơ nhiễm khuẩn hoặc lây truyền mầm bệnh là có thật.

2. Cơ chế gây tổn thương khi tinh dịch bắn vào mắt

Tiếp xúc tinh dịch – mắt có thể gây ra các cơ chế tổn thương sau:

• Kích ứng hóa học: pH kiềm và enzym như acid phosphatase có thể gây bỏng nhẹ trên giác mạc.
• Chấn thương cơ học: do áp lực bắn mạnh hoặc sự hiện diện của các hạt tinh trùng đặc.
• Nhiễm trùng: vi khuẩn như Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis, hoặc virus như HIV, HBV, HPV có thể xâm nhập qua niêm mạc.
• Lây truyền HIV: Spear và cộng sự (2011) công bố trên Journal of Virology rằng tinh dịch chứa các yếu tố làm tăng khả năng lây truyền HIV qua các niêm mạc, trong đó có niêm mạc mắt.

Như vậy, cơ chế tổn thương không chỉ đơn thuần là kích ứng tức thời, mà còn có thể dẫn đến biến chứng lâu dài.

3. Triệu chứng lâm sàng

Biểu hiện ban đầu thường xuất hiện trong vòng vài phút sau khi tinh dịch tiếp xúc với mắt:

• Cảm giác rát bỏng, đau nhói, chảy nước mắt nhiều.
• Đỏ mắt, kết mạc sung huyết.
• Cảm giác dị vật, cộm, khó mở mắt.
• Nếu có tổn thương giác mạc: nhìn mờ, sợ ánh sáng, đau tăng khi chớp mắt.
• Nếu có nhiễm trùng: xuất tiết mủ, sốt nhẹ, hạch trước tai sưng.

Trong hầu hết các trường hợp, triệu chứng ban đầu do kích ứng sẽ giảm khi được rửa mắt đúng cách. Tuy nhiên, nếu có nhiễm bệnh, diễn tiến có thể nặng nề hơn.

4. Yếu tố nguy cơ làm nặng biến chứng

Các yếu tố nguy cơ gồm:

• Bạn tình mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục.
• Bệnh nhân có tổn thương giác mạc từ trước (khô mắt, loét giác mạc, viêm kết mạc mạn tính).
• Không được rửa mắt ngay sau tiếp xúc.
• Lượng tinh dịch tiếp xúc nhiều, áp lực bắn mạnh.

Theo CDC (2019), niêm mạc mắt là một trong những cửa ngõ có thể bị lây nhiễm HIV nếu có phơi nhiễm với dịch sinh dục.

5. Xử trí khi tinh dịch bắn vào mắt

5.1. Sơ cứu tại chỗ

• Rửa mắt ngay bằng nước sạch hoặc dung dịch NaCl 0,9% trong 10–15 phút.
• Tuyệt đối không dụi mắt vì có thể làm tổn thương giác mạc.
• Nếu có kính áp tròng, cần tháo bỏ ngay.

5.2. Khám chuyên khoa mắt

Bệnh nhân cần được khám trong vòng vài giờ sau phơi nhiễm để đánh giá:

• Soi đèn khe, nhuộm fluorescein để phát hiện trầy xước giác mạc.
• Lấy dịch kết mạc làm xét nghiệm PCR nếu nghi ngờ nhiễm lậu hoặc chlamydia.

5.3. Điều trị

• Thuốc nhỏ mắt kháng sinh (fluoroquinolone như moxifloxacin).
• Thuốc chống viêm tại chỗ (NSAIDs nhỏ mắt).
• Điều trị dự phòng sau phơi nhiễm HIV (PEP) nếu tinh dịch từ người dương tính với HIV tiếp xúc mắt, theo khuyến cáo WHO (2016).
• Theo dõi chặt chẽ 1–3 tuần để phát hiện biến chứng.

6. Trường hợp lâm sàng tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health

Trường hợp 1

Nam 26 tuổi đến khám với triệu chứng đau và đỏ mắt sau khi bị tinh dịch bắn trực tiếp vào mắt trái. Bệnh nhân chỉ rửa bằng nước thường. Khám: mắt trái đỏ, giác mạc có vết trầy 1,2 mm khi nhuộm fluorescein. Xét nghiệm PCR dịch mắt dương tính với Chlamydia trachomatis. CRP huyết thanh: 35 mg/L (bình thường <10). Điều trị ofloxacin nhỏ mắt và doxycycline đường uống 100 mg x 2 lần/ngày trong 10 ngày. Sau 1 tuần, triệu chứng cải thiện rõ rệt.

Khuyến cáo TS.BS.CK2 Trà Anh Duy: Việc rửa mắt ngay bằng dung dịch muối sinh lý rất quan trọng. Đồng thời cần tầm soát STIs để tránh bỏ sót nhiễm khuẩn.

Trường hợp 2

Nam 34 tuổi có bạn tình nhiễm HIV, trong quan hệ tình dục bị tinh dịch bắn vào mắt. Bệnh nhân đến viện sau 2 giờ, được rửa mắt bằng NaCl 0,9%. Test nhanh HIV ban đầu âm tính, được chỉ định PEP. Sau 6 tháng theo dõi, HIV âm tính.

Khuyến cáo TS.BS.CK2 Trà Anh Duy: Trường hợp này cho thấy nguy cơ lây HIV qua niêm mạc mắt là có thật. Xử trí dự phòng sớm bằng PEP là bắt buộc.

7. Phòng ngừa

Biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất vẫn là quan hệ tình dục an toàn. Cần sử dụng bao cao su để tránh phơi nhiễm dịch sinh dục. Giáo dục cộng đồng về nguy cơ từ tinh dịch tiếp xúc niêm mạc, trong đó có mắt, là rất quan trọng. Đồng thời, xét nghiệm định kỳ các bệnh lây truyền qua đường tình dục cho cả hai bạn tình giúp hạn chế tối đa biến chứng.

8. Kết luận

Tinh dịch bắn vào mắt là một tình huống bất ngờ nhưng không hiếm trong thực tế lâm sàng. Mặc dù đa phần chỉ gây kích ứng nhẹ và thoáng qua, nguy cơ lây truyền bệnh lây qua đường tình dục vẫn hiện hữu, đặc biệt với HIV, lậu, chlamydia. Xử trí đúng cách – rửa mắt ngay, khám chuyên khoa, điều trị dự phòng khi cần thiết – có thể giúp hạn chế tổn thương và phòng ngừa biến chứng nguy hiểm. Từ góc độ y học cộng đồng, việc nhấn mạnh quan hệ tình dục an toàn và tầm soát định kỳ đóng vai trò then chốt trong bảo vệ sức khỏe sinh sản và tình dục.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)