Tinh Dịch Vón Cục: Biểu Hiện Cần Cảnh Giác Trong Sức Khỏe Sinh Sản Nam Giới

---

Tinh dịch vón cục (semen agglutination or clumping) là hiện tượng không hiếm gặp khi nam giới nhận thấy tinh dịch sau khi xuất tinh không hóa lỏng hoàn toàn mà xuất hiện các cục nhỏ như thạch, hạt gạo, hoặc các dải sợi kéo dài. Dù một số trường hợp là hiện tượng sinh lý bình thường, nhưng nếu lặp lại thường xuyên và kèm theo các triệu chứng khác, tinh dịch vón cục có thể là dấu hiệu cảnh báo rối loạn hệ sinh dục nam.

1. Đặc điểm của tinh dịch vón cục và phân biệt sinh lý – bệnh lý

Tinh dịch bình thường sau khi xuất ra có dạng sệt, hóa lỏng sau 15–30 phút. Nếu tinh dịch chứa các cục nhỏ, sợi trắng đục, không tan hết, hoặc tạo thành các mảng dai – có thể gọi là vón cục.

Cần phân biệt:

• Vón cục sinh lý: thường xuất hiện sau thời gian dài không xuất tinh, cục nhỏ, mềm, không mùi bất thường, không kèm triệu chứng
• Vón cục bệnh lý: kéo dài, xuất hiện thường xuyên, kèm màu vàng, mùi hôi, tiểu buốt, đau tầng sinh môn, có thể do viêm túi tinh, tuyến tiền liệt hoặc rối loạn hóa lỏng tinh dịch

Theo WHO (2021), tinh dịch bình thường cần hóa lỏng hoàn toàn sau tối đa 60 phút. Nếu còn các cục hoặc sợi dai sau thời gian này, cần đánh giá thêm.

2. Cơ chế gây vón cục trong tinh dịch

• Rối loạn hệ thống enzym hóa lỏng: đặc biệt là thiếu enzyme PSA (prostate-specific antigen) do tuyến tiền liệt hoạt động kém
• Viêm túi tinh (seminal vesiculitis) hoặc viêm tuyến tiền liệt (prostatitis) làm tăng tế bào viêm, làm kết tụ protein và mucopolysaccharides

• Thời gian kiêng giao hợp dài: làm cô đặc dịch tiết, tạo ra vón cục sinh lý
• Tăng bạch cầu tinh dịch (leukocytospermia) gây kết dính tinh trùng hoặc tạo mạng sợi

Theo nghiên cứu của Zavos và cộng sự (2008) trên Archives of Andrology, những người kiêng xuất tinh >7 ngày có tỷ lệ tinh dịch vón cục cao hơn đáng kể so với nhóm quan hệ đều đặn.

3. Trường hợp lâm sàng tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health

Ca bệnh 1: Anh H.T.T, 33 tuổi, đến khám vì tinh dịch sau khi xuất tinh có nhiều cục trắng như hạt cơm, không tan hết dù đã đợi hơn 30 phút. Không tiểu buốt, không đau. Khai thác cho thấy anh không quan hệ trong 2 tuần do đi công tác. Tinh dịch đồ cho thấy mật độ tinh trùng bình thường, di động tốt, hóa lỏng sau 40 phút, nhưng có nhiều sợi gel protein. Chẩn đoán: vón cục sinh lý do kiêng giao hợp dài ngày. Tư vấn quan hệ đều đặn, sau 1 tháng tái khám tình trạng cải thiện rõ rệt.

Ca bệnh 2: Anh V.D.K, 38 tuổi, đến khám vì thấy tinh dịch vón cục từng mảng vàng, mùi hôi nhẹ, kèm đau âm ỉ vùng tầng sinh môn. Xét nghiệm PSA bình thường, siêu âm ngã trực tràng phát hiện phù nề túi tinh, tuyến tiền liệt tăng âm. Tinh dịch đồ có bạch cầu tăng cao, hóa lỏng kém, tinh trùng di động giảm. Chẩn đoán: viêm túi tinh mạn tính. Điều trị kháng sinh phối hợp alpha-blocker trong 3 tuần, kết hợp xoa bóp tuyến tiền liệt. Sau 6 tuần, tinh dịch trở lại dạng sệt đều, không còn vón cục.

4. Ý nghĩa lâm sàng của tinh dịch vón cục

Tinh dịch vón cục có thể ảnh hưởng đến:

• Khả năng di chuyển của tinh trùng: các mạng sợi và cục gel tạo cản trở vật lý
• Tỷ lệ thụ thai tự nhiên giảm nếu đi kèm giảm di động hoặc tăng bạch cầu
• Nguy cơ viêm mạn tính vùng chậu nếu vón cục kèm viêm túi tinh hay tuyến tiền liệt

Theo nghiên cứu của Liang và cộng sự (2012) đăng trên Asian Journal of Andrology, tỷ lệ vón cục trong tinh dịch cao hơn rõ rệt ở bệnh nhân viêm tuyến tiền liệt mạn tính, và thường đi kèm giảm chất lượng tinh trùng.

5. Cận lâm sàng cần thiết khi nghi ngờ bất thường

• Tinh dịch đồ chuẩn WHO: ít nhất 2 lần, cách nhau 2–3 tuần
• Xét nghiệm PSA, siêu âm tuyến tiền liệt
• Siêu âm ngã trực tràng nếu nghi viêm túi tinh
• Xét nghiệm Mycoplasma, Chlamydia nếu có tiền sử quan hệ không an toàn

6. Hướng xử trí

• Vón cục sinh lý: không cần điều trị, chỉ cần duy trì tần suất giao hợp hợp lý, uống đủ nước
• Vón cục do viêm:
  • Kháng sinh theo kháng sinh đồ (quinolone, doxycycline…)
  • Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs)
  • Alpha-blockers nếu có triệu chứng LUTS đi kèm
  • Massage tuyến tiền liệt và thay đổi lối sống

Theo WHO (2021), việc điều trị kháng sinh nên kéo dài ít nhất 2–3 tuần khi có bạch cầu tinh dịch tăng và triệu chứng viêm vùng chậu.

7. Tư vấn dành cho người bệnh

• Không nên quá lo lắng nếu vón cục chỉ xuất hiện thoáng qua, đặc biệt sau thời gian kiêng dài
• Khi có triệu chứng kèm theo (đau, mùi hôi, kéo dài >1 tháng), cần khám chuyên khoa nam học
• Làm tinh dịch đồ tại các cơ sở uy tín để có đánh giá đúng
• Tránh lạm dụng thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc tự quảng cáo “tăng đặc tinh dịch”

8. Kết luận

Tinh dịch vón cục có thể là dấu hiệu bình thường hoặc phản ánh rối loạn tuyến phụ sinh dục, cần được đánh giá đúng bối cảnh lâm sàng. Thông qua tinh dịch đồ, siêu âm và đánh giá triệu chứng toàn diện, bác sĩ nam học có thể xác định nguyên nhân và hướng điều trị phù hợp. Nam giới không nên chủ quan hoặc quá lo lắng, mà nên chủ động kiểm tra khi nhận thấy bất thường kéo dài.

Tài liệu tham khảo

1. Zavos, P. M., et al. (2008). Semen characteristics and the frequency of sexual activity. Archives of Andrology, 54(5), 243–247.
2. Liang, C. Z., et al. (2012). Relationship between chronic prostatitis and semen parameters. Asian Journal of Andrology, 14(2), 270–273.
3. World Health Organization (2021). WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen (6th ed.). Geneva: WHO Press.