Tinh Trùng Bất Động Hoàn Toàn Ở Nam Giới

---

Tinh trùng bất động hoàn toàn (total sperm immotility) là một dạng rối loạn hiếm gặp nhưng có ý nghĩa nghiêm trọng trong hiếm muộn nam. Bệnh nhân thường có tinh dịch đồ với mật độ tinh trùng bình thường hoặc giảm nhẹ, nhưng toàn bộ tinh trùng không có khả năng di động. Tình trạng này gây thất bại gần như tuyệt đối trong thụ tinh tự nhiên và cả thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) thông thường, do di động là yếu tố then chốt giúp tinh trùng tiếp cận và xâm nhập vào noãn.

1. Định nghĩa và đặc điểm bệnh học

Tinh trùng bất động hoàn toàn là tình trạng toàn bộ tinh trùng trong mẫu tinh dịch không di động, ngay cả khi đánh giá nhiều lần và loại trừ các yếu tố kỹ thuật. Khác với asthenozoospermia (giảm di động tinh trùng), bất động hoàn toàn đồng nghĩa với 0% di động tiến tới và không tiến tới.

2. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh

Tinh trùng bất động hoàn toàn có thể do nhiều nguyên nhân:

• Nguyên nhân di truyền:
  • Hội chứng Kartagener (Kartagener syndrome) hay còn gọi là loạn động lông chuyển nguyên phát (primary ciliary dyskinesia – PCD), trong đó bất thường cấu trúc vi ống và dynein gây liệt lông chuyển và bất động tinh trùng.
  • Đột biến gen DNAH1, DNAI1, CCDC39, CCDC40 đã được xác định.
• Nguyên nhân mắc phải:
  • Nhiễm trùng sinh dục gây tổn thương cấu trúc đuôi tinh trùng.
  • Stress oxy hóa (oxidative stress) phá hủy màng và ty thể tinh trùng.
• Nguyên nhân kỹ thuật:
  • Mẫu tinh dịch không được xử lý đúng cách (nhiệt độ thấp, môi trường bảo quản không phù hợp).
  • Tinh trùng đã chết toàn bộ, cần phân biệt với bất động do nguyên nhân di truyền.

Theo nghiên cứu của Afzelius (1976) công bố trên Science, khoảng 50% bệnh nhân vô sinh do bất động tinh trùng có liên quan đến bất thường cấu trúc lông chuyển tương tự như trong PCD.

3. Chẩn đoán

3.1. Tinh dịch đồ (semen analysis)

• Mật độ tinh trùng: có thể bình thường hoặc giảm.
• Di động: 0% cả tiến tới và không tiến tới.

3.2. Thử nghiệm khả năng sống tinh trùng (vitality tests)

• Eosin-nigrosin stain: phân biệt tinh trùng chết (nhuộm đỏ) với tinh trùng sống nhưng bất động.
• Hypo-osmotic swelling test (HOST): tinh trùng sống sẽ phồng đuôi trong môi trường nhược trương.

3.3. Kính hiển vi điện tử

• Quan sát bất thường vi ống, dynein, cấu trúc đuôi.

3.4. Xét nghiệm di truyền

• Phát hiện đột biến gen DNAH1, CCDC39, CCDC40 trong trường hợp nghi ngờ PCD.

4. Ảnh hưởng đến sinh sản

Tinh trùng bất động hoàn toàn gây vô sinh nam nặng. Không thể áp dụng IVF thường quy, và khả năng thụ tinh tự nhiên hầu như bằng 0.

Theo nghiên cứu của Ben Khelifa và cộng sự (2014) công bố trên American Journal of Human Genetics, đột biến gen DNAH1 chiếm 28% các trường hợp tinh trùng bất động hoàn toàn trong nhóm nghiên cứu 46 bệnh nhân.

5. Điều trị và hỗ trợ sinh sản

• ICSI (Intracytoplasmic Sperm Injection – Tiêm tinh trùng vào bào tương noãn): là phương pháp lựa chọn hàng đầu.
• Chọn tinh trùng sống: cần áp dụng các kỹ thuật phân biệt tinh trùng sống bất động với tinh trùng chết trước khi ICSI:
  • HOST (thường dùng nhất).
  • Kích thích cơ học (chọc vào đuôi tinh trùng).
  • Kích thích hóa học (pentoxifylline).
• Kết hợp AOA (Assisted Oocyte Activation): tăng tỷ lệ thụ tinh.

Theo nghiên cứu của Nasr-Esfahani và cộng sự (2010) công bố trên Fertility and Sterility, tỷ lệ thụ tinh bằng ICSI + chọn tinh trùng sống (HOST) ở bệnh nhân tinh trùng bất động hoàn toàn đạt 61%, so với 11% khi chọn ngẫu nhiên.

6. Tiên lượng và tư vấn

• Nếu tinh trùng còn sống nhưng bất động: tiên lượng khá tốt khi áp dụng ICSI + chọn tinh trùng sống.
• Nếu tinh trùng chết toàn bộ: cần lấy tinh trùng từ tinh hoàn, tiên lượng phụ thuộc số lượng và chất lượng tinh trùng thu được.
• Tư vấn di truyền cần thiết nếu nghi ngờ nguyên nhân do PCD hoặc đột biến gen di truyền.

7. Kết luận

Tinh trùng bất động hoàn toàn là một dạng vô sinh nam nặng và hiếm gặp, có thể do bất thường di truyền (như hội chứng Kartagener) hoặc mắc phải (nhiễm trùng, stress oxy hóa). Chẩn đoán cần kết hợp tinh dịch đồ, thử nghiệm khả năng sống và phân tích di truyền. Điều trị chủ yếu dựa vào ICSI với kỹ thuật chọn tinh trùng sống bất động hoặc lấy tinh trùng từ tinh hoàn. Tiên lượng phụ thuộc nguyên nhân nền và phương pháp hỗ trợ sinh sản. Cần tiếp cận đa ngành giữa nam khoa, di truyền học và hỗ trợ sinh sản để tối ưu kết quả cho bệnh nhân.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)