Tư Vấn Theo Từng Hình Thái Rối Loạn Chức Năng Tình Dục Nữ

---

Rối loạn chức năng tình dục nữ (female sexual dysfunction – FSD) là một nhóm các biểu hiện lâm sàng phức tạp, bao gồm rối loạn ham muốn, hưng phấn, cực khoái và đau khi quan hệ. Mỗi hình thái đều có nguyên nhân và đặc điểm riêng biệt, đòi hỏi một chiến lược tư vấn cá thể hóa, toàn diện và nhạy cảm với yếu tố sinh học – tâm lý – xã hội.

Theo phân loại của DSM-5 (2013), các rối loạn tình dục nữ bao gồm:

1. Rối loạn ham muốn/hưng phấn (Female Sexual Interest/Arousal Disorder – FSIAD)
2. Rối loạn cực khoái (Female Orgasmic Disorder)
3. Rối loạn đau khi giao hợp và co thắt âm đạo (Genito-Pelvic Pain/Penetration Disorder – GPPPD)

1. Rối loạn ham muốn và hưng phấn tình dục (FSIAD)

Đặc điểm lâm sàng

• Giảm hoặc không có ham muốn tình dục
• Không có suy nghĩ, tưởng tượng hoặc mong đợi về hoạt động tình dục
• Khó bị kích thích, không cảm thấy hưng phấn khi quan hệ

Nội dung tư vấn

Tâm lý – mối quan hệ:

• Khuyến khích khách hàng chia sẻ về mối quan hệ vợ chồng, cảm giác thân mật, mức độ hài lòng với bạn đời
• Khám phá những yếu tố cản trở như trầm cảm, stress, cảm giác nhàm chán hoặc thiếu kết nối

Giáo dục và bình thường hóa:

• Giải thích rằng ham muốn không phải lúc nào cũng là cảm xúc tự phát mà có thể xuất hiện thứ phát khi có sự gần gũi
• Sử dụng mô hình đáp ứng tình dục của Basson (2001) để nhấn mạnh tầm quan trọng của yếu tố cảm xúc và mối quan hệ

Liệu pháp hành vi:

• Gợi ý thực hành “liệu pháp thân mật không tình dục” (sensate focus) nhằm tái kết nối cảm xúc
• Đặt mục tiêu cải thiện sự gần gũi, không nhất thiết là giao hợp

Điều chỉnh nội tiết và thuốc:

• Xét nghiệm testosterone, estradiol nếu nghi ngờ thiếu hụt nội tiết
• Trong một số trường hợp chọn lọc, cân nhắc flibanserin hoặc bremelanotide

Theo nghiên cứu của Clayton và cộng sự (2016) trên The Journal of Sexual Medicine, liệu pháp kết hợp giữa điều trị nội tiết, hành vi và trị liệu cặp đôi giúp cải thiện FSIAD rõ rệt hơn so với đơn trị liệu[1].

2. Rối loạn cực khoái nữ (Female Orgasmic Disorder)

Đặc điểm lâm sàng

• Không đạt cực khoái dù được kích thích đầy đủ
• Hoặc cực khoái kém mãnh liệt, thiếu thỏa mãn
• Có thể nguyên phát (chưa từng đạt) hoặc thứ phát (mất khả năng sau một thời gian)

Nội dung tư vấn

Tâm lý – giáo dục:

• Khám phá kiến thức của khách hàng về cơ thể và cực khoái
• Loại bỏ cảm giác “bản thân có vấn đề” hoặc so sánh với phim ảnh

Tập trung vào khám phá bản thân:

• Gợi ý khách hàng tự khám phá vùng sinh dục bằng gương, hướng dẫn xác định âm vật, môi lớn – môi bé
• Thực hành mindfulness khi quan hệ – tập trung cảm nhận thay vì mục tiêu đạt cực khoái

Kỹ thuật kích thích:

• Hướng dẫn kích thích âm vật đúng cách, có thể sử dụng chất bôi trơn, máy rung hỗ trợ
• Tư vấn cả cho bạn đời về sự khác biệt của đáp ứng tình dục nữ

Điều trị đồng thời:

• Loại trừ nguyên nhân thực thể: bệnh thần kinh, tổn thương vùng chậu, tác dụng phụ thuốc
• Kết hợp trị liệu cá nhân hoặc cặp đôi

Theo nghiên cứu của Brotto và cộng sự (2008) trên Archives of Sexual Behavior, liệu pháp chánh niệm (mindfulness-based therapy) giúp tăng khả năng đạt cực khoái và giảm tự phán xét bản thân trong nhóm phụ nữ có rối loạn cực khoái[2].

3. Rối loạn đau khi giao hợp và co thắt âm đạo (GPPPD)

Đặc điểm lâm sàng

• Đau khi thâm nhập, đau vùng âm hộ, tầng sinh môn hoặc sâu bên trong
• Cảm giác sợ hãi, co thắt khi tiếp xúc tình dục
• Tránh né quan hệ vì sợ đau hoặc trải nghiệm tiêu cực trước đó

Nội dung tư vấn

Thăm khám nhẹ nhàng:

• Cần khám vùng chậu với sự đồng thuận rõ ràng, thông báo trước từng bước
• Loại trừ viêm nhiễm, teo âm đạo, nội mạc tử cung lạc chỗ, u xơ tử cung…

Giáo dục về cấu trúc và cảm giác đau:

• Giải thích rằng đau không có nghĩa là tổn thương, mà có thể là do co thắt cơ học hoặc quá nhạy cảm cảm giác
• Giới thiệu mô hình “vòng xoắn tránh né” trong rối loạn đau tình dục

Thực hành giãn cơ sàn chậu:

• Hướng dẫn kỹ thuật Kegel ngược (reverse Kegel)
• Tập với dụng cụ dilator (ống nong âm đạo), tiến triển từ nhỏ đến lớn

Trị liệu hành vi – tâm lý:

• Hỗ trợ CBT nếu có ám ảnh hoặc sang chấn tình dục
• Khuyến khích sự tham gia của bạn đời trong hành trình phục hồi

Theo nghiên cứu của Reissing và cộng sự (2005) đăng trên Journal of Consulting and Clinical Psychology, kết hợp giữa trị liệu vật lý trị liệu sàn chậu và trị liệu nhận thức hành vi giúp cải thiện đau và giảm lo âu ở bệnh nhân vaginismus[3].

4. Một số tình huống tư vấn đặc biệt

a. Phụ nữ sau mãn kinh

• Giải thích ảnh hưởng của thiếu estrogen: khô âm đạo, giảm tưới máu, rối loạn pH
• Gợi ý estrogen tại chỗ, chất bôi trơn, làm nóng vùng sinh dục bằng massage nhẹ

b. Phụ nữ sau sinh

• Khám và đánh giá tầng sinh môn, sẹo khâu
• Hướng dẫn phục hồi sàn chậu bằng Kegel, yoga nhẹ
• Trấn an: việc giảm ham muốn sau sinh là thường gặp và có thể cải thiện

c. Phụ nữ từng bị sang chấn tình dục

• Hợp tác chặt chẽ với chuyên gia tâm lý
• Tránh khám thực thể nếu chưa sẵn sàng
• Luôn duy trì quyền kiểm soát và không gian an toàn cho khách hàng

5. Kết luận

Tư vấn rối loạn chức năng tình dục nữ không chỉ là một buổi khám bệnh, mà là quá trình đồng hành mang tính trị liệu toàn diện. Mỗi hình thái rối loạn đòi hỏi cách tiếp cận riêng, vừa dựa trên bằng chứng khoa học, vừa thấu cảm với hoàn cảnh cá nhân.

Trong môi trường y tế hiện đại, việc đưa kiến thức giới tính, giáo dục sức khỏe tình dục và kỹ năng giao tiếp lâm sàng vào thực hành là bước tiến quan trọng giúp mọi phụ nữ đều có cơ hội được chăm sóc đầy đủ – không chỉ cho cơ thể, mà còn cho đời sống tinh thần và cảm xúc.

Tài liệu tham khảo

1. Clayton, A. H., et al. (2016). Management of hypoactive sexual desire disorder in women. The Journal of Sexual Medicine, 13(10), 1590–1604.
2. Brotto, L. A., et al. (2008). Mindfulness-based sex therapy improves sexual functioning in women. Archives of Sexual Behavior, 37(6), 717–725.
3. Reissing, E. D., et al. (2005). Pelvic floor physical therapy and cognitive-behavioral therapy for vaginismus. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 73(6), 1116–1124.