Cái Chết Dưới Góc Nhìn Của Trị Liệu Hiện Sinh

---

Cái chết là một chủ đề trung tâm trong triết học hiện sinh và tâm lý học hiện sinh. Theo Irvin Yalom (1980), một trong những nhà trị liệu hiện sinh hàng đầu, con người không thể tránh khỏi sự nhận thức về cái chết, và nỗi sợ hãi về sự hữu hạn của cuộc đời có thể ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý và hành vi của họ. Theo nghiên cứu của Becker (1973) trên The Denial of Death, nhiều khía cạnh trong đời sống con người, bao gồm những niềm tin tôn giáo, văn hóa, và thói quen hàng ngày, đều là những cơ chế đối phó với nỗi sợ cái chết (Death Anxiety).

Trị liệu hiện sinh (Existential Therapy) không coi cái chết là một chủ đề cấm kỵ mà xem đó là một phần tất yếu của trải nghiệm con người. Thay vì né tránh hoặc phủ nhận nó, trị liệu hiện sinh giúp con người đối diện với cái chết để tìm thấy ý nghĩa sống và sự tự do cá nhân. Bài viết này sẽ phân tích cái chết dưới góc nhìn trị liệu hiện sinh, những tác động của nó lên tâm lý con người và cách thức trị liệu giúp bệnh nhân chấp nhận và đối diện với sự hữu hạn của mình.

1. Cái chết trong triết học và tâm lý học hiện sinh

1.1 Cái chết trong tư tưởng hiện sinh

Triết học hiện sinh, đặc biệt là của những nhà tư tưởng như Martin Heidegger (1927), Jean-Paul Sartre (1943) và Albert Camus (1942), coi cái chết là một yếu tố quyết định trong cách con người định nghĩa cuộc sống.

• Heidegger và khái niệm “Being-toward-death”: Trong tác phẩm Being and Time, Heidegger nhấn mạnh rằng con người chỉ có thể sống một cách đích thực nếu họ ý thức rõ về sự hữu hạn của mình và chủ động đối diện với cái chết.
• Sartre và sự phi lý của cái chết: Sartre cho rằng cái chết là một thực tại không thể tránh khỏi nhưng lại là điều phi lý, vì nó đến mà không có lý do, không có ý nghĩa cố hữu.
• Camus và vấn đề phi lý: Trong The Myth of Sisyphus, Camus cho rằng đối diện với cái chết và sự vô nghĩa của cuộc sống là nền tảng để con người tìm kiếm ý nghĩa cá nhân.

1.2 Cái chết trong tâm lý học hiện sinh

Theo Yalom (2008) trong Staring at the Sun, con người luôn sống với nỗi sợ về cái chết, dù có ý thức hay không. Những nỗi sợ này có thể biểu hiện qua:

• Trầm cảm hiện sinh (Existential Depression): Một trạng thái lo âu sâu sắc về ý nghĩa của cuộc sống.
• Ám ảnh về cái chết (Death Anxiety): Lo lắng quá mức về sự kết thúc của bản thân.
• Khủng hoảng tuổi trung niên (Midlife Crisis): Giai đoạn con người bắt đầu nhận thức rõ hơn về sự hữu hạn của cuộc đời.

2. Cơ chế phòng vệ trước nỗi sợ cái chết

2.1 Phủ nhận và né tránh

Theo Becker (1973), con người có xu hướng phủ nhận cái chết bằng cách tham gia vào các hoạt động hàng ngày để tránh suy nghĩ về nó. Các hình thức phổ biến bao gồm:

• Tập trung vào công việc hoặc thành công cá nhân.
• Duy trì niềm tin tôn giáo về sự bất tử.
• Tìm kiếm ý nghĩa qua các thế hệ tương lai (con cái, di sản).

2.2 Chủ nghĩa siêu việt (Transcendence)

Một số người đối diện với cái chết bằng cách tìm kiếm sự vượt qua giới hạn vật chất, thông qua:

• Sáng tạo nghệ thuật.
• Đóng góp cho cộng đồng và xã hội.
• Hành trình tâm linh.

3. Trị liệu hiện sinh và cách tiếp cận cái chết

3.1 Nguyên tắc của trị liệu hiện sinh

Theo Cooper (2003) trên Existential Therapies, trị liệu hiện sinh giúp bệnh nhân chấp nhận cái chết bằng cách:

• Tạo không gian an toàn để thảo luận về cái chết.
• Giúp bệnh nhân ý thức về tự do cá nhân trong việc lựa chọn cách sống.
• Khuyến khích bệnh nhân tìm kiếm ý nghĩa trong cuộc sống thay vì trốn tránh sự thật về cái chết.

3.2 Các phương pháp trị liệu

• Kỹ thuật đối diện với cái chết (Mortality Awareness Techniques): Giúp bệnh nhân hình dung và chấp nhận cái chết như một phần tự nhiên của cuộc sống.
• Viết thư tạm biệt: Một bài tập giúp bệnh nhân chấp nhận cái chết bằng cách viết thư gửi chính mình hoặc người thân.
• Hướng dẫn tìm kiếm ý nghĩa sống (Meaning-Centered Therapy): Giúp bệnh nhân tìm ra giá trị cuộc sống thông qua trải nghiệm cá nhân.

4. Cái chết và ý nghĩa sống

4.1 Cái chết giúp con người trân trọng cuộc sống

Như Viktor Frankl (1946) đã viết trong Man’s Search for Meaning, cái chết không phải là kết thúc vô nghĩa mà là động lực để con người sống trọn vẹn hơn.

4.2 Chấp nhận cái chết để giải phóng bản thân

Theo nghiên cứu của Wong (2010) trên The Journal of Existential Psychology, khi con người chấp nhận cái chết, họ có thể trải nghiệm:

• Sự giảm bớt lo âu và trầm cảm.
• Cảm giác sống trọn vẹn hơn.
• Cải thiện chất lượng các mối quan hệ.

Kết luận

Dưới góc nhìn của trị liệu hiện sinh, cái chết không phải là một điều đáng sợ mà là một phần tất yếu của cuộc sống. Khi đối diện với cái chết một cách chủ động, con người có thể tìm thấy sự tự do, ý nghĩa và động lực sống mạnh mẽ hơn. Trị liệu hiện sinh không giúp loại bỏ nỗi sợ về cái chết mà giúp con người chuyển hóa nỗi sợ đó thành sức mạnh để sống một cách ý nghĩa và trọn vẹn hơn.

Tài liệu tham khảo

1. Yalom, I. D. (1980). Existential Psychotherapy. Basic Books.
2. Becker, E. (1973). The Denial of Death. Free Press.
3. Heidegger, M. (1927). Being and Time. Harper & Row.
4. Camus, A. (1942). The Myth of Sisyphus. Vintage International.
5. Sartre, J. P. (1943). Being and Nothingness. Routledge.
6. Frankl, V. (1946). Man’s Search for Meaning. Beacon Press.
7. Cooper, M. (2003). Existential Therapies. SAGE Publications.
8. Wong, P. T. (2010). “The meaning of death in existential positive psychology.” The Journal of Existential Psychology, 31(2), 78-92.