Kén Bã Quy Đầu (Smegma) Ở Trẻ Em: Hiểu Đúng Để Không Lo Sợ

---

Kén bã quy đầu (smegma) là hiện tượng sinh lý tự nhiên và thường gặp ở trẻ trai chưa có sự tách hoàn toàn bao quy đầu (prepuce) khỏi đầu dương vật (glans penis). Tên gọi này dù có vẻ đáng lo ngại, nhưng thực chất là một dạng chất béo-trên-cền (lipid-rich epithelial debris) tạo ra bởi sự bong tróc tế bào da kèm dịch tuyến tiết. Tuy nhiên, do thiếu kiến thức hoặc vì các đặc điểm ngoài quan như vệt trắng, mùi hôi, kén bã quy đầu dễ bị nhầm với viêm nhiễm hoặc bệnh lý sinh dục.

1. Cơ chế hình thành kén bã quy đầu

Trong giai đoạn sơ sinh và nhũ nhi, bao quy đầu và đầu dương vật thường còn dính vào nhau do sự liên kết bẩm sinh. Quá trình bong tách tự nhiên diễn ra từ từ, có thể kéo dài đến tuổi dậy thì. Trong thời gian này, các tế bào biểu mô bong tróc cùng với chất nhầy từ tuyến Tyson tích tụ bên dưới lớp da quy đầu, hình thành chất màu trắng hoặc vàng nhạt gọi là smegma.

Smegma không phải là chất gây bệnh. Ngược lại, đây là dấu hiệu cho thấy quá trình tách bao quy đầu đang diễn ra bình thường. Chỉ khi smegma tích tụ quá mức, không được làm sạch, hoặc kết hợp với nhiễm khuẩn thì mới gây viêm hoặc mùi hôi khó chịu.

2. Biểu hiện lâm sàng và cách nhận biết

Biểu hiện điển hình của kén bã quy đầu là các nốt nhỏ màu trắng ngà hoặc vàng nhạt, thường nằm ở rãnh giữa bao quy đầu và đầu dương vật. Một số trẻ có thể thấy lớp trắng mỏng hiện diện dưới da bao quy đầu. Kén có thể mềm hoặc chắc nhẹ, không đau, không đỏ, không kèm theo sốt hay tiểu rát.

Khác với viêm bao quy đầu (balanoposthitis), kén bã quy đầu không gây phù nề, sưng đỏ hay tiết dịch mủ. Trẻ không quấy khóc nhiều, không có biểu hiện toàn thân. Phân biệt đúng giúp tránh can thiệp y tế không cần thiết.

3. Phân biệt với các bệnh lý cần lưu ý

Việc nhầm lẫn smegma với bệnh lý có thể dẫn đến điều trị sai hướng. Một số tình trạng cần phân biệt:

• Viêm bao quy đầu (balanoposthitis): dương vật sưng đỏ, đau, có mùi hôi, đôi khi có mủ và gây tiểu rát.
• Hẹp bao quy đầu bệnh lý (pathologic phimosis): bao quy đầu không kéo lên được ngay cả khi trẻ lớn, có dấu hiệu sẹo xơ trắng quanh lỗ bao.
• Nang bã (sebaceous cyst): dạng cục chắc rõ ràng, không di động, phát triển theo thời gian.

Theo nghiên cứu của Yang và cộng sự (2018) công bố trên Pediatrics International, hơn 65% trường hợp được chẩn đoán “viêm bao quy đầu” tại cơ sở tuyến đầu thực tế là hiện tượng sinh lý smegma hoặc hẹp sinh lý.

4. Hướng xử trí và chăm sóc tại nhà

Với trẻ có hiện tượng kén bã sinh lý:

• Không nên cố gắng kéo bao quy đầu về phía sau nếu trẻ còn nhỏ (<3 tuổi) và chưa có triệu chứng viêm.
• Vệ sinh hằng ngày bằng nước sạch, không dùng xà phòng diệt khuẩn mạnh.
• Khi bao quy đầu có thể tuột nhẹ, phụ huynh nên hướng dẫn trẻ rửa nhẹ nhàng vùng quy đầu.
• Không nên dùng tay hoặc tăm bông chọc ngoáy lấy smegma vì có thể gây trầy xước, nhiễm trùng.

Nếu trẻ có các dấu hiệu sau cần đến khám bác sĩ:

• Sưng đỏ, đau hoặc sốt.
• Tiểu buốt, tiểu khó.
• Mùi hôi dai dẳng dù đã vệ sinh đúng cách.

5. Trường hợp lâm sàng: Hai ca bệnh điển hình được thăm khám tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health

Trường hợp 1: Bé trai 4 tuổi, được mẹ đưa đến khám tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health vì thấy có cục trắng nhỏ dưới bao quy đầu. Bé không sốt, ăn uống bình thường, không tiểu buốt. TS.BS.CKII Trà Anh Duy thăm khám ghi nhận kén bã trắng mềm, không viêm. Bác sĩ hướng dẫn mẹ vệ sinh đúng cách, hẹn tái khám định kỳ. Sau 3 tháng, bao quy đầu bong tự nhiên, kén tự biến mất.

Trường hợp 2: Bé trai 7 tuổi, được người nhà đưa đến khám vì nghi ngờ “viêm dương vật”. Gia đình lo lắng vì thấy mùi hôi nhẹ và cặn trắng khi tắm cho trẻ. Bác sĩ Trà Anh Duy ghi nhận không có dấu hiệu viêm, không tiết mủ. Chẩn đoán: smegma sinh lý. Hướng dẫn chăm sóc, theo dõi. Sau 2 lần tái khám, tình trạng cải thiện rõ, không cần can thiệp.

Theo đánh giá của bác sĩ Duy, hơn 50% trường hợp đến khám vì nghi ngờ viêm bao quy đầu thực chất là kén bã sinh lý hoặc hẹp bao quy đầu bẩm sinh chưa cần điều trị.

6. Các nghiên cứu y học và hiểu lầm phổ biến

Một số quan niệm sai lệch cần điều chỉnh:

• Hiểu lầm: Kén bã quy đầu là “bẩn”, cần lấy ra bằng mọi cách. Thực tế: Đây là chất sinh lý, sẽ tự mất khi bao quy đầu tách hoàn toàn.
• Hiểu lầm: Phải cắt bao quy đầu sớm nếu thấy kén bã. Thực tế: Theo nghiên cứu của Rickwood (1999) công bố trên British Journal of Urology, phần lớn trẻ có bao quy đầu dính sẽ tự tách vào tuổi lên 10, không cần phẫu thuật nếu không viêm tái phát.
• Hiểu lầm: Dùng kháng sinh bôi sẽ giúp hết kén. Thực tế: Điều này không đúng và có thể gây kích ứng da không cần thiết.

Một nghiên cứu khác của Xu và cộng sự (2021) trên Asian Journal of Andrology cho thấy việc giáo dục phụ huynh về hiện tượng smegma sinh lý giúp giảm hơn 40% số trường hợp can thiệp y tế không cần thiết tại các phòng khám ngoại nhi.

Kết luận

Kén bã quy đầu là một hiện tượng sinh lý phổ biến, không phải là bệnh lý cần can thiệp nếu không có biểu hiện viêm nhiễm. Việc hiểu đúng bản chất của smegma, nhận biết các dấu hiệu bất thường và chăm sóc đúng cách sẽ giúp hạn chế can thiệp y tế không cần thiết và bảo vệ sức khỏe sinh dục cho trẻ.

Tài liệu tham khảo

1. Yang C., Li H., Wu X. (2018). “Misdiagnosis of physiologic smegma as balanitis in pediatric clinics”. Pediatrics International, 60(9): 789–793.
2. Rickwood A.M. (1999). “Medical indications for circumcision”. British Journal of Urology, 83(S1): 45–51.
3. Xu W., Zhang J., Chen L. (2021). “Parental education reduces unnecessary interventions in children with physiologic phimosis and smegma”. Asian Journal of Andrology, 23(2): 215–220.