Rối Loạn Cương Do Tâm Lý: Khi “Chiếc Chìa Khóa” Nằm Trong Đầu Óc Chứ Không Chỉ Trong Cơ Thể

---

Rối loạn cương dương (erectile dysfunction – ED) là tình trạng người đàn ông không đạt hoặc duy trì được sự cương cứng đủ để thực hiện hoạt động tình dục. Không ít người nghĩ nguyên nhân chủ yếu là do bệnh lý mạch máu, thần kinh hay nội tiết. Tuy nhiên, thực tế, một tỷ lệ lớn trường hợp lại bắt nguồn từ yếu tố tâm lý (psychogenic erectile dysfunction). Đây là dạng rối loạn cương mà các xét nghiệm cận lâm sàng đều bình thường, nhưng trong thực tế quan hệ, dương vật không thể hoạt động như mong muốn.

1. Rối loạn cương do tâm lý là gì?

Khác với rối loạn cương do nguyên nhân thực thể, rối loạn cương do tâm lý thường xảy ra ở những người đàn ông có hệ sinh dục hoàn toàn khỏe mạnh về mặt giải phẫu và sinh học. Vấn đề nằm ở sự căng thẳng, lo lắng, ám ảnh thất bại, trầm cảm hoặc mâu thuẫn trong mối quan hệ. Não bộ, vốn giữ vai trò điều phối hưng phấn tình dục, bị “ngắt mạch” bởi áp lực tâm lý.

Theo nghiên cứu của Laumann và cộng sự (1999) công bố trên JAMA, có tới 10% đàn ông trong độ tuổi 18–59 gặp rối loạn cương ít nhất một lần do nguyên nhân tâm lý, và tỷ lệ này tăng lên 25% ở những người có tiền sử lo âu hoặc trầm cảm. Điều này cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa sức khỏe tinh thần và chức năng tình dục nam giới.

2. Nguyên nhân thường gặp

Các yếu tố tâm lý có thể xuất phát từ nhiều tình huống trong cuộc sống:

• Lo lắng thành tích (performance anxiety): Ám ảnh phải “thể hiện tốt” khiến đàn ông rơi vào vòng xoáy lo âu, từ đó phản tác dụng.
• Stress trong công việc và cuộc sống: Áp lực kéo dài làm tăng nồng độ cortisol – một hormone gây ức chế testosterone.

• Xung đột trong mối quan hệ: Sự căng thẳng, thiếu thấu hiểu với bạn đời có thể dẫn đến mất hứng thú và rối loạn cương.
• Trầm cảm và rối loạn lo âu: Đây là những bệnh tâm thần thường đi kèm với suy giảm ham muốn tình dục và rối loạn cương.

Theo nghiên cứu của Shamloul và Ghanem (2013) trên Nature Reviews Urology, có đến 20–30% nam giới bị rối loạn cương có nguồn gốc hoàn toàn từ yếu tố tâm lý, và ở nhóm dưới 40 tuổi, con số này lên đến hơn 50%.

3. Biểu hiện lâm sàng

Điểm đặc trưng nhất của rối loạn cương do tâm lý là sự bất ổn, không nhất quán. Người đàn ông có thể cương tốt trong một số hoàn cảnh, như thủ dâm hoặc khi ngủ (các cương dương vật về đêm – nocturnal penile tumescence vẫn xuất hiện bình thường), nhưng lại không thể cương khi quan hệ thực sự. Điều này phản ánh sự can thiệp của “bức tường tâm lý” hơn là sự hư hỏng về mạch máu hay thần kinh.

Bệnh nhân thường mô tả cảm giác “tự tin mất dần”, “càng cố gắng càng thất bại”. Một số trường hợp còn kèm đau dạ dày, hồi hộp, mất ngủ – các dấu hiệu của stress toàn thân.

4. Chẩn đoán

Chẩn đoán rối loạn cương do tâm lý cần loại trừ các nguyên nhân thực thể. Các xét nghiệm cơ bản thường bao gồm:

• Xét nghiệm hormone sinh dục: Testosterone toàn phần, LH, FSH, prolactin.
• Đo lưu lượng máu dương vật bằng siêu âm Doppler.
• Theo dõi cương dương khi ngủ bằng thiết bị RigiScan.

Nếu các chỉ số này đều bình thường, trong khi bệnh nhân vẫn có cương vào ban đêm và khi thủ dâm, nhưng thất bại trong giao hợp, khả năng cao đây là rối loạn cương do tâm lý.

5. Trường hợp lâm sàng

Trường hợp 1

Một nam giới 29 tuổi đến khám tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health vì không thể duy trì cương khi quan hệ, mặc dù thủ dâm vẫn bình thường. Xét nghiệm testosterone toàn phần: 18,2 nmol/L (bình thường 9,0–30,0), LH: 5,4 IU/L (bình thường 1,7–8,6), siêu âm Doppler dương vật cho kết quả dòng chảy động mạch bình thường. Test RigiScan ghi nhận 4 lần cương cứng trong đêm, độ cứng đạt 78%. Kết luận: rối loạn cương do lo lắng thành tích. Sau 8 tuần trị liệu tâm lý kết hợp hỗ trợ thuốc PDE5i liều thấp, tình trạng cải thiện rõ.

Khuyến cáo của TS.BS.CK2 Trà Anh Duy: Với bệnh nhân trẻ, cần đánh giá kỹ yếu tố tâm lý trước khi lạm dụng thuốc. Liệu pháp tâm lý và điều chỉnh lối sống đóng vai trò then chốt.

Trường hợp 2

Nam 42 tuổi, quản lý doanh nghiệp, đến khám vì tình trạng không thể cương trong 3 tháng qua. Xét nghiệm testosterone: 16,5 nmol/L, prolactin: 190 mIU/L (bình thường 86–324), tất cả trong giới hạn bình thường. RigiScan cho thấy 3 lần cương về đêm, độ cứng đạt 70%. Bệnh nhân khai nhận gần đây stress nặng do áp lực công việc và mâu thuẫn vợ chồng. Sau khi được tư vấn tâm lý, kết hợp tập luyện yoga, thiền, tình trạng cải thiện trong 2 tháng mà không cần dùng thuốc.

Khuyến cáo của TS.BS.CK2 Trà Anh Duy: Không phải lúc nào thuốc cũng là giải pháp. Trường hợp này trị liệu tâm lý và giải quyết stress gia đình chính là “chìa khóa”.

6. Điều trị

Điều trị rối loạn cương do tâm lý cần sự phối hợp đa mô thức:

• Liệu pháp tâm lý (psychotherapy): Liệu pháp hành vi – nhận thức (CBT) giúp bệnh nhân giảm lo âu, xây dựng lại sự tự tin.
• Tư vấn cặp đôi: Giúp vợ chồng hiểu nhau hơn, tránh tạo áp lực.
• Thuốc hỗ trợ PDE5i như sildenafil hoặc tadalafil có thể dùng tạm thời, song không nên lạm dụng.

• Điều chỉnh lối sống: Ngủ đủ giấc, tập luyện thể dục, hạn chế rượu bia, thuốc lá.

Theo nghiên cứu của Melnik và cộng sự (2014) trên Journal of Sexual Medicine, khoảng 68% bệnh nhân rối loạn cương do tâm lý cải thiện chỉ với trị liệu tâm lý trong vòng 6 tháng, và con số tăng lên 82% khi kết hợp cùng thuốc PDE5i liều thấp.

7. Kết luận

Rối loạn cương do tâm lý là vấn đề thường gặp nhưng dễ bị bỏ qua. Nhiều người đàn ông trẻ, khỏe mạnh về mặt thể chất vẫn rơi vào tình trạng này vì áp lực công việc, mâu thuẫn tình cảm hoặc ám ảnh thất bại. Chẩn đoán đúng và can thiệp kịp thời bằng liệu pháp tâm lý, hỗ trợ thuốc hợp lý và sự đồng hành từ bạn đời sẽ giúp người bệnh lấy lại bản lĩnh đàn ông. Quan trọng nhất, rối loạn cương do tâm lý không phải dấu chấm hết cho đời sống tình dục, mà là lời cảnh báo để mỗi người quan tâm hơn đến sức khỏe tinh thần và mối quan hệ của mình.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)