Tích Cực Độc Hại (Toxic Positivity): Khi Sự Lạc Quan Thái Quá Trở Thành Áp Lực

---

Tích cực độc hại (Toxic Positivity) là một hiện tượng ngày càng phổ biến trong xã hội hiện đại, đặc biệt là trên mạng xã hội. Nó đề cập đến việc áp đặt, buộc người khác phải luôn luôn tích cực, lạc quan, vui vẻ, bất kể họ đang trải qua những khó khăn, biến cố hay cảm xúc tiêu cực nào.

Tuy xét trên bề mặt, tích cực là một đức tính tốt, nhưng khi bị đẩy lên mức “độc hại”, nó lại trở thành một hình thức gây áp lực, phủ nhận cảm xúc thực sự và có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần. Bài viết này sẽ khám phá sâu hơn về tích cực độc hại, giúp bạn đọc nhận diện và phòng tránh nó, xây dựng một thái độ sống lành mạnh và tích cực đúng nghĩa.

1. Biểu hiện của tích cực độc hại

Tích cực độc hại biểu hiện qua nhiều hình thức trong giao tiếp hàng ngày và trên mạng xã hội, bao gồm:

• Che giấu cảm xúc thực sự: Luôn cố gắng thể hiện sự vui vẻ, lạc quan bề ngoài, ngay cả khi đang buồn bã, lo lắng hay đau khổ.
• Phủ nhận cảm xúc tiêu cực của người khác: Khi ai đó chia sẻ về những khó khăn hay cảm xúc tiêu cực, thay vì lắng nghe và thấu hiểu, người có tính tích cực độc hại lại phản bác, cho rằng họ đang làm quá hoặc cần phải “nghĩ tích cực” hơn.
• Đưa ra những lời khuyên sáo rỗng: “Mọi chuyện rồi sẽ ổn thôi”, “Hãy luôn mỉm cười”, “Cứ nghĩ tích cực thì mọi chuyện sẽ tốt đẹp”… là những câu nói thường được người có tính tích cực độc hại sử dụng, mà không có sự đồng cảm hay hiểu biết thực sự về hoàn cảnh của người khác.
• Lãng mạn hóa khó khăn: Coi những thách thức, khó khăn trong cuộc sống là những “cơ hội” để học hỏi và phát triển, mà không nhìn nhận đến những tác động tiêu cực mà chúng có thể gây ra.
• So sánh với những hoàn cảnh khó khăn hơn: “Có những người còn khổ hơn bạn nhiều”, “Ít ra bạn còn khỏe mạnh”… là những câu nói thường được dùng để “an ủi” người khác, nhưng thực chất lại là một cách để phủ nhận và xem nhẹ những khó khăn mà họ đang gặp phải.

2. Nguyên nhân của tích cực độc hại

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tích cực độc hại, bao gồm:

• Sợ đối mặt với cảm xúc tiêu cực: Nhiều người sợ phải đối mặt với những cảm xúc tiêu cực của bản thân hoặc người khác, nên họ chọn cách phủ nhận hoặc che giấu chúng.
• Mong muốn kiểm soát: Một số người có xu hướng muốn kiểm soát mọi thứ, bao gồm cả cảm xúc của bản thân và người khác. Họ tin rằng bằng cách ép buộc mọi người phải “nghĩ tích cực”, họ có thể kiểm soát được tình hình và tránh những rắc rối.
• Thiếu kỹ năng xã hội: Một số người thiếu kỹ năng giao tiếp và đồng cảm, nên họ không biết cách ứng xử phù hợp khi ai đó đang gặp khó khăn hay có cảm xúc tiêu cực.
• Ảnh hưởng của mạng xã hội: Mạng xã hội thường là nơi người ta chỉ chia sẻ những khoảnh khắc tích cực, vui vẻ của cuộc sống, tạo ra một áp lực “phải hạnh phúc” cho người khác.

3. Tác hại của tích cực độc hại

Tích cực độc hại có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của cá nhân và các mối quan hệ:

• Tăng cảm giác tội lỗi và xấu hổ: Khi bị buộc phải luôn luôn tích cực, người ta có thể cảm thấy tội lỗi hoặc xấu hổ khi mình có những cảm xúc tiêu cực. Họ có thể nghĩ rằng mình là người yếu đuối, không biết cách vượt qua khó khăn. Theo nghiên cứu của Wood và cộng sự (2003) công bố trên tạp chí Journal of Personality and Social Psychology, việc kìm nén cảm xúc có thể dẫn đến tăng cường trạng thái căng thẳng và lo âu.

• Cô lập bản thân: Khi không được chấp nhận và thấu hiểu, người ta có thể chọn cách cô lập bản thân, tránh chia sẻ với người khác về những khó khăn mà họ đang gặp phải.

• Làm trầm trọng thêm các vấn đề tâm lý: Tích cực độc hại có thể khiến các vấn đề tâm lý như trầm cảm, lo âu trở nên nghiêm trọng hơn.
• Gây ra xung đột trong các mối quan hệ: Việc phủ nhận hoặc xem nhẹ cảm xúc của người khác có thể dẫn đến những hiểu lầm, xung đột và rạn nứt trong các mối quan hệ.
• Cản trở quá trình chữa lành và phát triển: Việc không chấp nhận những cảm xúc tiêu cực có thể cản trở quá trình chữa lành và phát triển của cá nhân. Theo nghiên cứu của Ford và cộng sự (2018) trên tạp chí Emotion, việc chấp nhận và thể hiện cảm xúc một cách lành mạnh là rất quan trọng cho sức khỏe tinh thần và sự phát triển cá nhân.

4. Cách nhận diện và phòng tránh tích cực độc hại

• Nhận thức về cảm xúc của bản thân: Hãy học cách nhận biết và chấp nhận tất cả các cảm xúc của mình, kể cả những cảm xúc tiêu cực. Hiểu rằng cảm xúc là một phần tự nhiên của con người và nó không phải luôn luôn tích cực.
• Lắng nghe và đồng cảm với người khác: Khi ai đó chia sẻ về những khó khăn hay cảm xúc tiêu cực, hãy lắng nghe và thấu hiểu, thay vì phán xét hoặc đưa ra những lời khuyên sáo rỗng.
• Tránh những câu nói “độc hại”: Hãy cẩn thận với những câu nói có thể khiến người khác cảm thấy bị phủ nhận hoặc xem nhẹ.
• Tạo ra một không gian an toàn để chia sẻ: Hãy tạo ra một môi trường mà ở đó mọi người cảm thấy thoải mái khi chia sẻ về những khó khăn và cảm xúc của mình, mà không sợ bị phán xét hay kỳ thị.
• Tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp khi cần thiết: Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc hoặc đối mặt với những tác động tiêu cực của tích cực độc hại, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý.

Kết luận

Tích cực độc hại là một hiện tượng đáng báo động, có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của cá nhân và các mối quan hệ. Nhận thức và phòng tránh tích cực độc hại là rất quan trọng để xây dựng một thái độ sống lành mạnh, vừa lạc quan, vừa biết cách chấp nhận và đối mặt với những khó khăn, thử thách trong cuộc sống.

Tài liệu tham khảo

1. Wood, J.V., et al. (2003). When social words sting: Threats to control and the experience of emotional pain. Journal of Personality and Social Psychology, 84(2), 303-319.
2. Ford, B.Q., et al. (2018). Destructive emotion regulation: A transdiagnostic factor in psychopathology. Emotion, 18(8), 1113-1132.