Trong quá trình hành trình tìm con, nhiều cặp đôi không ngờ rằng nguyên nhân lại nằm ở ADN tinh trùng bị phân mảnh (Sperm DNA Fragmentation – SDF). Khác với các chỉ số truyền thống như số lượng hay hình dạng tinh trùng, mức độ tổn thương ADN bên trong mới là yếu tố “chìm” nhưng lại có sức ảnh hưởng sâu sắc đến khả năng thụ thai tự nhiên hoặc qua hỗ trợ sinh sản.

1. SDF là gì và tại sao lại quan trọng

SDF (Sperm DNA Fragmentation) là tình trạng phân mảnh hoặc đứt gãy vật chất di truyền trong tinh trùng, xảy ra do nhiều nguyên nhân như stress oxy hóa, viêm nhiễm, lối sống không lành mạnh hay tuổi tác. Để định lượng mức độ phân mảnh này, người ta dùng chỉ số DFI (DNA Fragmentation Index) – thường thể hiện dưới dạng phần trăm.

Theo nghiên cứu của Agarwal và cộng sự (2016) công bố trên Asian Journal of Andrology, DFI > 25% có liên quan đến giảm tỷ lệ thụ thai tự nhiên, gia tăng nguy cơ sẩy thai và thất bại trong thụ tinh ống nghiệm (IVF).

2. Khi nào nên xét nghiệm phân mảnh ADN tinh trùng?

Không phải tất cả nam giới hiếm muộn đều cần làm xét nghiệm SDF. Tuy nhiên, nên cân nhắc chỉ định trong các trường hợp sau:

• Hiếm muộn không rõ nguyên nhân dù tinh dịch đồ bình thường
• Thất bại liên tiếp trong IUI/IVF/ICSI
• Tổn thương tinh hoàn (viêm, giãn tĩnh mạch thừng tinh – varicocele)
• Tiền sử sẩy thai liên tiếp ở vợ
• Tuổi người chồng > 40

Một nghiên cứu của Zini et al. (2008) trên Human Reproduction cho thấy, nam giới có DFI cao có nguy cơ vợ sẩy thai cao hơn gấp 2–3 lần so với nhóm DFI thấp, ngay cả khi các chỉ số tinh dịch khác bình thường.

3. Nguyên nhân nào làm tăng SDF ở nam giới?

SDF có thể xuất phát từ nhiều yếu tố:

• Stress oxy hóa (Oxidative stress): Là nguyên nhân chính, do mất cân bằng giữa các gốc tự do và chất chống oxy hóa.
• Giãn tĩnh mạch thừng tinh (Varicocele): Làm tăng nhiệt độ tinh hoàn và gây tổn thương ADN.
• Nhiễm khuẩn đường sinh dục: Gây viêm, tăng enzym phân hủy ADN.
• Tuổi tác: Nam giới lớn tuổi có nguy cơ cao hơn.
• Lối sống không lành mạnh: Hút thuốc, rượu bia, thức khuya, béo phì.

Theo nghiên cứu của Sakkas và Alvarez (2010) công bố trên Fertility and Sterility, tỷ lệ phân mảnh ADN tinh trùng ở người hút thuốc cao hơn gấp đôi so với người không hút.

4. Chiến lược điều trị khi SDF tăng cao

Điều trị tùy theo nguyên nhân, mức độ DFI và kế hoạch sinh sản của từng cặp đôi. Các hướng đi hiện nay bao gồm:

4.1. Điều chỉnh lối sống và giảm stress oxy hóa

• Bỏ thuốc lá, rượu bia
• Ăn uống giàu chất chống oxy hóa (vitamin C, E, CoQ10, lycopene…)
• Tập thể dục điều độ, ngủ đủ giấc
• Tránh tiếp xúc hóa chất độc hại (nhiệt, bức xạ, thuốc trừ sâu)

Một thử nghiệm lâm sàng của Showell et al. (2014) trên Cochrane Database cho thấy, dùng chất chống oxy hóa có thể cải thiện tỷ lệ có thai ở cặp đôi hiếm muộn lên 20–30%.

4.2. Điều trị bệnh lý nền

• Phẫu thuật giãn tĩnh mạch thừng tinh nếu có chỉ định (đặc biệt khi DFI cao và chất lượng tinh trùng kém).
• Kháng sinh nếu có nhiễm trùng.
• Kiểm soát bệnh mạn tính: tiểu đường, rối loạn chuyển hóa…

4.3. Hỗ trợ sinh sản

• Chọn lọc tinh trùng bằng kỹ thuật đặc biệt (PICSI, MACS, IMSI) giúp lựa chọn tinh trùng ít tổn thương ADN.
• Lấy tinh trùng từ mô tinh hoàn (testicular sperm extraction – TESE) vì tinh trùng trong tinh hoàn thường có mức độ phân mảnh thấp hơn tinh dịch.

• Chuyển phôi ngày 5 (blastocyst) để tăng cơ hội làm tổ.

Theo nghiên cứu của Esteves et al. (2015) trên Reproductive Biology and Endocrinology, sử dụng tinh trùng lấy từ mô tinh hoàn ở nam giới có DFI cao giúp tăng tỷ lệ thành công IVF/ICSI so với dùng tinh trùng từ tinh dịch.

5. Trường hợp lâm sàng

Trường hợp 1

Anh T. (35 tuổi), làm nhân viên IT, đến khám vì vợ chưa mang thai sau hơn 1 năm kết hôn. Tinh dịch đồ bình thường. Tuy nhiên, kết quả SDF (đo bằng phương pháp SCSA) cho thấy DFI 42% – rất cao. Hỏi kỹ thì anh thường xuyên thức khuya, ăn đồ nhanh, căng thẳng công việc và hút 10 điếu thuốc/ngày.

TS.BS.CK2 Trà Anh Duy – Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health cho biết: “Ở những trường hợp như anh T., không thể chỉ nhìn vào tinh dịch đồ. SDF tăng chính là nguyên nhân ẩn gây khó có thai dù bên ngoài tưởng bình thường.”
Bác sĩ đã tư vấn thay đổi lối sống, sử dụng bổ sung chống oxy hóa và tái khám sau 3 tháng. DFI giảm còn 28%, vợ anh có thai tự nhiên sau 5 tháng.

Trường hợp 2

Anh N. (38 tuổi), giám đốc kinh doanh, có 2 lần chuyển phôi thất bại dù chất lượng phôi tốt. Xét nghiệm phát hiện DFI 36%, trong khi tinh dịch đồ khá tốt. Anh từng bị giãn tĩnh mạch tinh hoàn nhẹ và thường xuyên đi công tác, stress kéo dài.

TS.BS.CK2 Trà Anh Duy nhận định: “DFI cao có thể âm thầm gây ảnh hưởng đến sự phân chia phôi và làm tổ. Ở những ca IVF thất bại không rõ lý do, nên xem lại yếu tố này.”
Anh N. được chỉ định phẫu thuật vi phẫu varicocele kết hợp chế độ dinh dưỡng – nghỉ ngơi hợp lý. Sau 6 tháng, DFI giảm còn 22% và phôi chuyển lần 3 thành công.

Kết luận

SDF là chỉ số quan trọng nhưng ít được chú ý trong quản lý hiếm muộn nam. Việc phát hiện sớm và can thiệp đúng hướng – từ thay đổi lối sống, điều trị bệnh lý nền cho đến áp dụng các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản tiên tiến – sẽ giúp nâng cao tỷ lệ thành công và giảm gánh nặng tinh thần cho các cặp đôi. Với sự đồng hành của bác sĩ chuyên khoa và chiến lược cá thể hóa điều trị, cơ hội làm cha vẫn trong tầm tay, ngay cả với những trường hợp có DFI cao.

Tài liệu tham khảo

1. Agarwal A, Majzoub A, Baskaran S, et al. (2016). “Sperm DNA fragmentation: causes, assessment and clinical implications.” Asian Journal of Andrology, 18(5): 633–639.
2. Zini A, Boman JM, Belzile E, Ciampi A. (2008). “Sperm DNA damage is associated with an increased risk of pregnancy loss after IVF and ICSI.” Human Reproduction, 23(1): 87–92.
3. Sakkas D, Alvarez JG. (2010). “Sperm DNA fragmentation: mechanisms of origin, impact on reproductive outcome, and analysis.” Fertility and Sterility, 93(4): 1027–1036.
4. Showell MG, Brown J, Yazdani A, Stankiewicz MT, Hart RJ. (2014). “Antioxidants for male subfertility.” Cochrane Database of Systematic Reviews, Issue 12.
5. Esteves SC, Sanchez-Martin F, Sanchez-Martin P, Schneider DT, Gosálvez J. (2015). “Comparison of reproductive outcomes in oligozoospermic men with high sperm DNA fragmentation using testicular sperm versus ejaculated sperm for ICSI.” Reproductive Biology and Endocrinology, 13:139.