Giãn Tĩnh Mạch Thừng Tinh – “Bệnh Nghề Nghiệp” Của Người Ngồi Lâu

---

Trong xã hội hiện đại, việc ngồi làm việc liên tục trong nhiều giờ liền đã trở thành một thói quen phổ biến, đặc biệt ở những người làm công việc văn phòng, tài xế, lập trình viên. Ít ai biết rằng thói quen này không chỉ ảnh hưởng đến cột sống, chuyển hóa mà còn tiềm ẩn một nguy cơ âm thầm: giãn tĩnh mạch thừng tinh (varicocele). Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây vô sinh nam có thể điều trị được, nhưng thường bị bỏ qua vì biểu hiện kín đáo.

1. Giãn tĩnh mạch thừng tinh là gì?

Giãn tĩnh mạch thừng tinh là tình trạng các tĩnh mạch trong đám rối tĩnh mạch tinh (pampiniform plexus) bị giãn và xoắn bất thường, chủ yếu xảy ra ở bên trái do đặc điểm giải phẫu hệ mạch máu tinh hoàn. Điều này dẫn đến ứ đọng máu, tăng nhiệt độ vùng bìu và stress oxy hóa (oxidative stress), từ đó ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng và chức năng nội tiết tinh hoàn.

Theo nghiên cứu của Baazeem và cộng sự (2011) công bố trên Fertility and Sterility, giãn tĩnh mạch thừng tinh chiếm đến 40% trong số nam giới vô sinh nguyên phát, và 80% ở nam giới vô sinh thứ phát.

2. Vì sao ngồi lâu là yếu tố nguy cơ?

Khi ngồi lâu trong thời gian dài, đặc biệt ở tư thế gập hông trên 90 độ, hệ thống tĩnh mạch vùng chậu và bìu bị chèn ép, cản trở dòng chảy tĩnh mạch về tim. Điều này dẫn đến tăng áp lực trong tĩnh mạch tinh, làm giãn thành mạch và suy van tĩnh mạch. Các nghiên cứu về sinh lý huyết động đã chỉ ra rằng ngồi lâu làm giảm tốc độ dòng máu và tăng nguy cơ suy tĩnh mạch vùng thấp, không chỉ ở chi dưới mà còn ở vùng sinh dục.

Một nghiên cứu của Cho và cộng sự (2016) trên International Urology and Nephrology nhận thấy nhóm nam giới làm việc văn phòng trên 6 giờ mỗi ngày có nguy cơ mắc giãn tĩnh mạch thừng tinh cao gấp 2,1 lần so với nhóm vận động nhiều.

3. Triệu chứng thường gặp

Phần lớn các trường hợp giãn tĩnh mạch thừng tinh không có triệu chứng rõ rệt và chỉ được phát hiện khi nam giới đi khám hiếm muộn hoặc siêu âm vùng bìu. Một số trường hợp có thể gặp:

• Cảm giác nặng hoặc tức vùng bìu, tăng lên khi đứng lâu hoặc cuối ngày

• Bìu bên trái có thể chảy xệ hơn bình thường

• Thấy các búi tĩnh mạch ngoằn ngoèo khi sờ (dấu hiệu “túi giun”)

• Đau âm ỉ vùng bìu khi vận động mạnh hoặc ngồi lâu

4. Ảnh hưởng đến sinh sản và nội tiết

Giãn tĩnh mạch thừng tinh làm tăng nhiệt độ tinh hoàn khoảng 1–2°C, đủ để gây rối loạn quá trình sinh tinh (spermatogenesis). Tình trạng thiếu oxy mô, ứ đọng các gốc tự do và giảm tưới máu gây tổn thương tế bào Sertoli và Leydig – hai loại tế bào quan trọng cho sản xuất tinh trùng và tiết testosterone. Theo nghiên cứu của Agarwal và cộng sự (2006) trên Reproductive Biology and Endocrinology, giãn tĩnh mạch thừng tinh làm tăng chỉ số đứt gãy DNA tinh trùng (sperm DNA fragmentation index), ảnh hưởng đến khả năng thụ thai tự nhiên.

Bên cạnh đó, một số nghiên cứu còn ghi nhận tình trạng testosterone thấp ở nam giới có giãn tĩnh mạch thừng tinh lâu năm, dẫn đến các biểu hiện của suy sinh dục (hypogonadism).

5. Chẩn đoán và phân độ

Chẩn đoán giãn tĩnh mạch thừng tinh chủ yếu dựa vào thăm khám lâm sàng kết hợp siêu âm Doppler vùng bìu:

• Độ I: không sờ thấy, chỉ phát hiện qua siêu âm khi nghiệm pháp Valsalva
• Độ II: sờ thấy khi đứng, không thấy khi nằm
• Độ III: sờ thấy rõ búi tĩnh mạch khi đứng và có thể nhìn thấy bằng mắt thường

Chỉ số đường kính tĩnh mạch tinh lớn hơn 2.5 mm khi nghiệm pháp Valsalva được xem là tiêu chuẩn chẩn đoán trên siêu âm.

6. Khi nào cần điều trị?

Không phải tất cả các trường hợp giãn tĩnh mạch thừng tinh đều cần phẫu thuật. Theo hướng dẫn của Hiệp hội Tiết niệu Hoa Kỳ (AUA), điều trị được cân nhắc khi:

• Bệnh nhân vô sinh, có bất thường tinh dịch đồ
• Đau bìu mạn tính không đáp ứng điều trị nội khoa
• Có teo tinh hoàn hoặc giảm chức năng nội tiết (giảm testosterone)

Các phương pháp điều trị bao gồm vi phẫu thuật thắt tĩnh mạch tinh (microsurgical varicocelectomy), phẫu thuật nội soi hoặc thuyên tắc tĩnh mạch qua da (embolization). Trong đó, vi phẫu thắt tĩnh mạch tinh qua đường bẹn dưới kính hiển vi được xem là tiêu chuẩn vàng với tỉ lệ tái phát thấp và phục hồi tốt chức năng sinh tinh.

7. Trường hợp lâm sàng thực tế

Tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health, TS.BS.CK2 Trà Anh Duy từng tiếp nhận nhiều trường hợp giãn tĩnh mạch thừng tinh ở người trẻ tuổi làm việc văn phòng.

Trường hợp thứ nhất là anh L.M.H, 31 tuổi, nhân viên IT, đến khám vì hai vợ chồng chậm có con sau 14 tháng. Bệnh nhân không có triệu chứng rõ nhưng tinh dịch đồ cho thấy mật độ tinh trùng thấp, tỷ lệ di động tiến tới giảm. Siêu âm Doppler phát hiện giãn tĩnh mạch thừng tinh độ II bên trái. Bệnh nhân được cho nhập viện phẫu thuật vi phẫu thắt tĩnh mạch và sau 5 tháng, vợ bệnh nhân có thai tự nhiên.

Trường hợp thứ hai là anh T.Q.V, 27 tuổi, nhân viên ngân hàng, than phiền đau tức bìu trái kéo dài, đặc biệt sau khi ngồi làm việc cả ngày. Bệnh nhân đã điều trị uống thuốc 6 tháng nhưng tình trạng đau tức không khỏi. Khám lâm sàng phát hiện dấu hiệu búi tĩnh mạch nổi rõ khi đứng, siêu âm xác nhận giãn độ III. Sau khi được đưa vào bệnh viện điều trị bằng vi phẫu, bệnh nhân hết đau, cải thiện rõ rệt chất lượng cuộc sống và sinh hoạt tình dục.

8. Phòng ngừa và theo dõi

Với người làm việc văn phòng, nên thay đổi tư thế thường xuyên, tránh ngồi quá lâu một chỗ. Thể dục nhẹ nhàng, đi bộ, tập bài tập sàn chậu (pelvic floor exercise) cũng hỗ trợ tuần hoàn tĩnh mạch vùng chậu tốt hơn. Nam giới nên khám nam khoa định kỳ, đặc biệt khi có biểu hiện đau bìu, giảm ham muốn hoặc khó có con.

9. Kết luận

Giãn tĩnh mạch thừng tinh là nguyên nhân phổ biến nhưng có thể điều trị được của vô sinh nam. Ngồi lâu là yếu tố nguy cơ quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh lối sống ít vận động hiện nay. Việc phát hiện sớm qua siêu âm và thăm khám nam khoa định kỳ giúp phòng ngừa các biến chứng sinh sản về sau. Phẫu thuật vi phẫu là lựa chọn tối ưu, cho thấy hiệu quả rõ rệt trong cải thiện chất lượng tinh dịch và khả năng sinh con tự nhiên.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)