Vì Sao Người Bệnh Tuyến Tiền Liệt Cần Kiêng Thức Ăn Cay Nóng?

---

Tuyến tiền liệt (prostate gland) là cơ quan thuộc hệ sinh dục nam, nằm ngay dưới bàng quang, bao quanh đoạn đầu của niệu đạo sau. Dù kích thước nhỏ (khoảng bằng quả óc chó), nhưng tuyến tiền liệt đóng vai trò thiết yếu trong việc sản xuất tinh dịch và kiểm soát dòng tiểu. Khi cơ quan này bị viêm (prostatitis), phì đại lành tính (BPH – benign prostatic hyperplasia) hoặc u xơ, các yếu tố kích thích như thức ăn cay nóng có thể làm triệu chứng trầm trọng hơn.

1. Mối liên hệ giữa thực phẩm cay nóng và tuyến tiền liệt

1.1. Ảnh hưởng đến hệ niệu sinh dục

Các loại thực phẩm cay (spicy foods) chứa capsaicin – hợp chất tạo vị cay chủ yếu từ ớt. Capsaicin khi được hấp thu có thể kích thích niêm mạc đường tiêu hóa và đường tiết niệu. Đối với người đang có viêm tuyến tiền liệt hay bàng quang tăng hoạt (overactive bladder), capsaicin làm tăng cảm giác buốt rát khi tiểu, kích thích tần suất tiểu tiện và gây khó chịu vùng tầng sinh môn.

Theo nghiên cứu của Kim và cộng sự (2016) công bố trên Lower Urinary Tract Symptoms, thức ăn cay làm tăng biểu hiện triệu chứng đường tiểu dưới (LUTS – lower urinary tract symptoms), đặc biệt ở người có BPH hoặc viêm tuyến tiền liệt mạn tính.

1.2. Thực phẩm cay và đáp ứng viêm

Capsaicin có thể gây kích ứng mô mềm, làm tăng phản ứng viêm cục bộ thông qua cơ chế hoạt hóa thụ thể TRPV1 (transient receptor potential vanilloid 1) – một loại thụ thể cảm nhận đau và nhiệt độ. Khi TRPV1 bị kích hoạt tại niệu đạo và tuyến tiền liệt, có thể làm tăng phản ứng viêm và cảm giác khó chịu.

1.3. Ảnh hưởng tới nhu động ruột và áp lực vùng chậu

Thức ăn cay còn có tác dụng kích thích nhu động ruột, gây tiêu chảy hoặc tăng áp lực ổ bụng. Với những người bị phì đại tuyến tiền liệt, điều này làm tăng áp lực lên vùng tầng sinh môn, khiến triệu chứng tiểu khó hoặc đau vùng đáy chậu trầm trọng hơn.

2. Cơ chế sinh lý bệnh khi ăn cay nóng ở bệnh nhân tuyến tiền liệt

2.1. Tăng kích thích thần kinh cảm giác vùng chậu

Hệ thống thần kinh chi phối tuyến tiền liệt và bàng quang liên quan chặt chẽ qua đám rối thần kinh chậu (pelvic plexus). Khi capsaicin kích hoạt TRPV1 tại niêm mạc niệu đạo hoặc trực tràng, tín hiệu đau và viêm lan tỏa, gây co cơ đáy chậu và cơ trơn tuyến tiền liệt, làm nặng hơn các triệu chứng LUTS.

2.2. Làm trầm trọng triệu chứng tiểu đêm và tiểu nhiều lần

Người bệnh tuyến tiền liệt thường có hiện tượng tiểu đêm, tiểu nhiều lần do tăng sản hoặc viêm tuyến. Thức ăn cay nóng làm niêm mạc đường tiểu nhạy cảm hơn với nước tiểu, thúc đẩy cảm giác buồn tiểu sớm, làm giảm chất lượng giấc ngủ và gia tăng cảm giác mệt mỏi toàn thân.

2.3. Giảm hiệu quả điều trị nội khoa

Một số thuốc điều trị phì đại tuyến tiền liệt như alpha-blocker hoặc 5-alpha-reductase inhibitor có hiệu quả khi kết hợp chế độ ăn giảm kích thích. Ăn cay nóng thường xuyên có thể làm tăng viêm nhẹ, khiến đáp ứng với thuốc chậm hơn, và gây hiểu lầm về hiệu quả điều trị.

3. Trường hợp lâm sàng thực tế

Trường hợp 1: Anh P.H.T, 43 tuổi, nhân viên IT, đến Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health khám vì tiểu rắt, buốt nhẹ, tiểu đêm 3 lần mỗi đêm kéo dài hơn 1 năm nay, cảm giác tức vùng đáy chậu. Tiền sử quan hệ tình dục không an toàn. Siêu âm tuyến tiền liệt kích thước 29g, phản âm không đồng nhất, PSA cao nhẹ, chẩn đoán viêm tuyến tiền liệt mạn. Bệnh nhân có thói quen ăn cay mỗi ngày. Sau khi dùng phối hợp thuốc và điều chỉnh chế độ ăn – loại bỏ thực phẩm cay, cà phê, rượu – triệu chứng cải thiện rõ sau 2 tuần, tiểu đêm giảm còn 1 lần.

Trường hợp 2: Anh N.V.H, 56 tuổi, tài xế, có tiền sử phì đại tuyến tiền liệt điều trị nội khoa 6 tháng nhưng vẫn tiểu khó, dòng tiểu yếu. Khai thác kỹ ghi nhận bệnh nhân dùng thuốc đều nhưng vẫn duy trì thói quen ăn cay đậm, nhất là mì cay và ớt tươi. Sau khi được tư vấn kiêng hoàn toàn thực phẩm cay và uống nhiều nước, kết hợp thuốc, các chỉ số tiểu tiện cải thiện đáng kể, dòng tiểu tăng từ 10 ml/giây lên 16 ml/giây.

4. Các loại thực phẩm cay nóng cần tránh

• Ớt tươi, bột ớt, sa tế, tương ớt.
• Mì cay, lẩu cay, các món nướng sốt cay.
• Tiêu đen, mù tạt, quế nhiều.
• Đồ uống có cồn, cà phê đặc.

5. Các khuyến nghị trong dinh dưỡng hỗ trợ điều trị

• Uống đủ nước (2–2.5 lít/ngày), chia đều trong ngày.
• Tăng cường rau xanh, trái cây, đặc biệt nhóm giàu lycopene (cà chua chín).
• Hạn chế muối và dầu mỡ động vật.
• Tăng omega-3 (cá hồi, hạt lanh), vitamin E và kẽm.

Theo tổng quan của Zhang và cộng sự (2020) trên Prostate International, chế độ ăn chống viêm có thể làm giảm nguy cơ tái phát viêm tuyến tiền liệt và cải thiện chức năng tiết niệu.

6. Kết luận

Thức ăn cay nóng không phải là nguyên nhân gây bệnh tuyến tiền liệt, nhưng là yếu tố nguy cơ làm nặng hơn các triệu chứng rối loạn tiểu tiện, viêm và đau vùng chậu. Kiêng thức ăn cay là biện pháp hỗ trợ điều trị đơn giản nhưng hiệu quả, giúp nâng cao đáp ứng thuốc và cải thiện chất lượng sống. Việc kết hợp chế độ ăn lành mạnh, điều trị đúng phác đồ và kiểm soát thói quen có thể tạo ra sự cải thiện bền vững trong quản lý bệnh lý tuyến tiền liệt.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)