Rối Loạn Tình Dục Nam Và Các Yếu Tố Liên Quan Ở Cặp Vợ Chồng Vô Sinh

---

Vô sinh (infertility) không chỉ là một chẩn đoán y khoa, mà còn là một cuộc khủng hoảng tinh thần và xã hội cho nhiều cặp vợ chồng. Tại Việt Nam, tỉ lệ vô sinh ước tính chiếm khoảng 7,7% các cặp đôi trong độ tuổi sinh sản, trong đó nguyên nhân từ nam giới chiếm gần 40–50%. Điều ít được chú ý là khi phải đối mặt với vô sinh, nam giới không chỉ chịu áp lực từ kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ (semen analysis) hay hormone, mà còn dễ xuất hiện các rối loạn tình dục (sexual dysfunctions). Những rối loạn này không chỉ làm trầm trọng thêm gánh nặng vô sinh, mà còn tác động đến hạnh phúc vợ chồng.

1. Rối loạn tình dục nam: Khái niệm và phân loại

Rối loạn tình dục nam (male sexual dysfunctions) là nhóm các vấn đề ảnh hưởng đến khả năng ham muốn, cương dương, xuất tinh hoặc khoái cảm. Các dạng thường gặp gồm: rối loạn cương (erectile dysfunction – ED) khi không đạt hoặc duy trì đủ độ cương cho giao hợp; xuất tinh sớm (premature ejaculation – PE) khi xuất tinh trong vòng 1 phút sau khi thâm nhập; xuất tinh chậm hoặc không xuất tinh (delayed/anejaculation); và giảm ham muốn tình dục (hypoactive sexual desire disorder – HSDD).

Theo nghiên cứu của Shindel và cộng sự (2008) công bố trên Fertility and Sterility, ở nhóm đàn ông tham gia điều trị vô sinh, có tới 25% báo cáo rối loạn cương và hơn 15% có xuất tinh sớm, con số cao hơn nhiều so với cộng đồng chung.

2. Mối quan hệ giữa vô sinh và rối loạn tình dục

Ở cặp vợ chồng vô sinh, tình dục vốn là nhu cầu tự nhiên bị “y tế hóa” thành một lịch trình bắt buộc. Người đàn ông phải quan hệ theo chu kỳ rụng trứng của vợ, bất kể cảm xúc, dẫn đến tình trạng “quan hệ gượng ép” (coerced intercourse). Đây là yếu tố lớn làm gia tăng stress và làm trầm trọng thêm rối loạn tình dục.

Ngoài ra, sự thất vọng khi tinh dịch đồ cho kết quả bất thường, ví dụ mật độ tinh trùng < 15 triệu/ml hay hình dạng bất thường > 96%, khiến nam giới cảm thấy mất “bản lĩnh đàn ông”, từ đó phát sinh vòng xoáy lo âu – thất bại tình dục – vô sinh kéo dài.

Theo nghiên cứu của Smith và cộng sự (2019) công bố trên Human Reproduction, 32% đàn ông vô sinh có ít nhất một dạng rối loạn tình dục, trong khi nhóm đối chứng chỉ chiếm 9%.

3. Các yếu tố liên quan

3.1. Yếu tố sinh học

Rối loạn hormone như suy giảm testosterone (testosterone deficiency), tăng prolactin (hyperprolactinemia), bệnh lý tuyến giáp… đều ảnh hưởng đến ham muốn và chức năng sinh dục. Các bệnh lý chuyển hóa (metabolic syndrome), béo phì, đái tháo đường hay tăng huyết áp làm tổn thương mạch máu dương vật, gây rối loạn cương.

3.2. Yếu tố tâm lý

Áp lực phải có con, kỳ vọng từ gia đình, lo lắng về kết quả điều trị khiến nam giới dễ rơi vào tình trạng lo âu (anxiety disorders) và trầm cảm (depression). Đây là yếu tố nền quan trọng dẫn đến rối loạn tình dục.

3.3. Yếu tố xã hội

Định kiến văn hóa “vô sinh là lỗi của người phụ nữ” làm nam giới ít khi tìm đến bác sĩ sớm. Khi sự thật được xác định là nguyên nhân từ nam giới, họ dễ rơi vào mặc cảm và né tránh quan hệ tình dục.

4. Hệ lụy đối với cặp vợ chồng vô sinh

Rối loạn tình dục làm giảm tần suất quan hệ, khiến quá trình thụ thai tự nhiên càng khó khăn. Nhiều cặp đôi phải chuyển sang thụ tinh trong ống nghiệm (IVF – in vitro fertilization) không chỉ vì bất thường tinh trùng, mà còn vì không thể quan hệ đều đặn.

Theo nghiên cứu của Peronace và cộng sự (2007) công bố trên BMC Public Health, 28% đàn ông trong các cặp vô sinh báo cáo có quan hệ ít hơn 1 lần/tuần, trong khi mức khuyến cáo để tối ưu khả năng thụ thai là 2–3 lần/tuần. Điều này chứng tỏ rối loạn tình dục vừa là nguyên nhân vừa là hệ quả của vô sinh.

5. Giải pháp điều trị tiếp cận đa ngành

Điều trị rối loạn tình dục trong bối cảnh vô sinh không thể tách rời các yếu tố tâm lý, sinh học và xã hội. Các bước tiếp cận gồm: khám và tầm soát hormone bằng cách đo testosterone, LH, FSH, prolactin, TSH để loại trừ suy sinh dục hay rối loạn nội tiết; hỗ trợ y dược bằng thuốc PDE5i như sildenafil, tadalafil cho rối loạn cương, hoặc thuốc điều hòa serotonin cho xuất tinh sớm; điều trị hormone thay thế (testosterone replacement therapy – TRT) trong trường hợp có thiếu hụt testosterone xác định; tư vấn tâm lý và tình dục học (sex therapy) để giúp bệnh nhân vượt qua áp lực và lấy lại sự tự tin; đồng thời điều chỉnh lối sống, giảm cân, tập luyện, hạn chế rượu bia và thuốc lá.

Một nghiên cứu của Jain và cộng sự (2016) trên Journal of Andrology cho thấy, khi kết hợp trị liệu tâm lý và thuốc PDE5i, tỷ lệ cải thiện rối loạn cương ở đàn ông vô sinh tăng từ 42% lên 71% sau 6 tháng.

6. Trường hợp lâm sàng

Trường hợp 1: Rối loạn cương do suy giảm testosterone

Anh L., 36 tuổi, đến khám tại Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health sau 2 năm kết hôn chưa có con. Tần suất quan hệ chỉ 1–2 lần/tháng vì anh thường không duy trì được cương.
Xét nghiệm cho thấy testosterone toàn phần 8,3 nmol/L (ngưỡng bình thường ≥ 12), LH 9,2 IU/L, FSH 8,7 IU/L. Tinh dịch đồ: mật độ tinh trùng 9 triệu/ml, di động tiến tới 25%.

Chẩn đoán: suy sinh dục thứ phát kèm rối loạn cương.

Điều trị: testosterone tiêm bắp định kỳ, tadalafil 5 mg/ngày, kết hợp tư vấn tâm lý. Sau 6 tháng, testosterone tăng lên 15,4 nmol/L, chức năng cương cải thiện rõ rệt (IIEF-5 từ 12 lên 21), tinh dịch đồ mật độ 15 triệu/ml.

Khuyến cáo của TS.BS.CK2 Trà Anh Duy: Nam giới vô sinh cần được tầm soát hormone thường quy; bổ sung testosterone có thể cải thiện đồng thời cả rối loạn cương và chất lượng tinh trùng.

Trường hợp 2: Xuất tinh sớm do lo âu liên quan điều trị vô sinh

Anh H., 32 tuổi, kết hôn 3 năm, đã thực hiện 2 chu kỳ bơm tinh trùng thất bại. Than phiền xuất tinh trong vòng 30 giây sau khi thâm nhập, gây căng thẳng cho cả hai vợ chồng.
Xét nghiệm hormone cho kết quả testosterone 14,1 nmol/L (bình thường), prolactin và tuyến giáp trong giới hạn. Tinh dịch đồ: mật độ tinh trùng 18 triệu/ml, di động tiến tới 40%.

Chẩn đoán: xuất tinh sớm nguyên phát, nặng lên do stress vô sinh.

Điều trị: thuốc ức chế tái hấp thu serotonin liều thấp, kết hợp liệu pháp hành vi tình dục (behavioral therapy). Sau 4 tháng, thời gian xuất tinh kéo dài lên trung bình 3–4 phút, cặp đôi lấy lại sự hài lòng trong quan hệ.

Khuyến cáo của TS.BS.CK2 Trà Anh Duy: Cần kết hợp điều trị y khoa và tâm lý; không nên bỏ qua yếu tố căng thẳng tinh thần trong bối cảnh vô sinh.

7. Vai trò của người bạn đời và gia đình

Rối loạn tình dục không chỉ là chuyện của riêng người đàn ông. Sự đồng hành của người vợ đóng vai trò quan trọng trong điều trị. Hỗ trợ, động viên, và tránh tạo áp lực “phải có con ngay” giúp cải thiện đáng kể kết quả.

Theo nghiên cứu của Fuchs và cộng sự (2016) công bố trên Journal of Psychosomatic Research, tỷ lệ cải thiện rối loạn tình dục tăng 1,8 lần ở nhóm có sự tham gia tích cực của người bạn đời trong trị liệu.

8. Xu hướng hiện đại trong điều trị

Ngoài các thuốc kinh điển, y học hiện đại đang nghiên cứu các liệu pháp mới như huyết tương giàu tiểu cầu (PRP – platelet-rich plasma), tế bào gốc (stem cell therapy), và sóng xung kích cường độ thấp (low-intensity shockwave therapy – LiSWT) cho rối loạn cương. Tuy nhiên, hiệu quả trong nhóm bệnh nhân vô sinh vẫn cần thêm bằng chứng khoa học.

Song song, các trung tâm hỗ trợ sinh sản hiện nay tích hợp đơn vị tâm lý – tình dục học nhằm cung cấp điều trị đồng bộ cho cặp vợ chồng vô sinh, tránh bỏ sót yếu tố quan hệ vợ chồng.

9. Kết luận

Rối loạn tình dục ở nam giới là một thực trạng phổ biến và có mối liên hệ chặt chẽ với vô sinh. Các yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội đan xen khiến điều trị trở nên phức tạp. Tuy nhiên, bằng cách tiếp cận đa ngành – bao gồm điều trị y khoa, tư vấn tâm lý và sự đồng hành của người bạn đời – nhiều cặp vợ chồng có thể vượt qua gánh nặng này. Nhìn từ góc độ y học khách quan, việc sớm phát hiện và can thiệp rối loạn tình dục ở nam giới vô sinh không chỉ cải thiện khả năng sinh sản mà còn nâng cao chất lượng đời sống tình dục và hạnh phúc gia đình.

Dr. Tra Anh Duy (BS Chuối Men’s Health)